Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu wobec kryzysu praworządności w Polsce – cz. 2
W pierwszej części sprawozdania dotyczącego polskich spraw przed ETPCz1 omówiliśmy zakończone wyrokami postępowania dotyczące funkcjonowania i ustroju polskiego sądownictwa. W sprawie wymiaru sprawiedliwości Strasburg nie powiedział jednak jeszcze ostatniego słowa.
Jesteśmy wszakże świadkami definiowania istotnych instrumentów gwarancyjnych w obszarze funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Metodyczność i konsekwencja, z jaką Strasburg orzeka w sprawach z polskich skarg, pozwalają na stwierdzenie, że Trybunał Praw Człowieka zamierza optymalnie wykorzystać swoje kompetencje, dążąc do określenia standardów ochrony niezawisłości sędziowskiej w znaczeniu uniwersalnym, ponadnarodowym. Już wcześniej zaznaczono (patrz: części 1), że Trybunał idąc tokiem odpowiadającym hierarchicznemu ukształtowaniu sądownictwa w Polsce, w pierwszej kolejności poddał rozpoznaniu te skargi, które dotyczyły organów szczebla centralnego, zarówno tych związanych funkcjonalnie z sądownictwem, jak i tych, które wchodzą w skład sądownictwa powszechnego. W odniesieniu do Trybunału Konstytucyjnego, Krajowej Rady Sądownictwa czy Sądu Najwyższego wyroki ETPCz zapadały stosunkowo szybko, punktując całą mapę naruszeń w obszarze wymiaru sprawiedliwości.
Wyroki w sprawach Reczkowicz, Dolińska-Ficek i Advance Pharma Sp. z o.o. dotyczące ustroju Sądu Najwyższego i prawidłowości powoływania sędziów orzekających w tym sądzie nie kończą jednak bynajmniej serii orzeczeń ETPCz odnoszących się do tego ostatniego. Przeciwnie, analiza spraw już zakomunikowanych rządowi polskiemu wskazuje na to, że ww. orzeczenia rozpoczynają zaledwie serię kolejnych orzeczeń punktujących naruszenia prawa krajowego w obsadzie i ustroju SN. Analiza spraw zakomunikowanych polskiemu rządowi prowadzi do wniosku, że wnikliwemu osądowi Strasburga poddane zostaną zarówno Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych, jak i Izba Odpowiedzialności Zawodowej, ale też składy orzekające z udziałem neo-sędziów w tzw. starych izbach SN (Izbie Karnej, Izbie Cywilnej oraz Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych). Mając świadomość wagi spraw zakomunikowanych z tej grupy dla oceny poziomu praworządności w Polsce – Stowarzyszenie Sędziów Polskich „IUSTITIA” złożyło pisemne obserwacje jako amicus curiae w sprawach uznanych za kluczowe dla funkcjonowania Sądu Najwyższego (tzw. key cases).
Naruszenie art. 6 ust. 1 Konwencji
ETPCz zakomunikował skargi oparte na zarzucie naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji (choć nie tylko), a dotyczące:
1) składów orzekających w Izbie Karnej Sądu Najwyższego z udziałem neo-sędziów (sprawa Czajkowski i inni przeciwko Polsce, skarga nr 17162/21 oraz sprawa Ludwisiak przeciwko Polsce, skarga nr 54461/21, sprawa Gajkowski i inni przeciwko Polsce, skarga nr 9087/22);
2) składów orzekających w Izbie Cywilnej Sądu Najwyższego z udziałem neo-sędziów (sprawa Dudek i inni przeciwko Polsce, skarga nr 41097/20; sprawa Półtorak-Libura przeciwko Polsce, skarga nr 43211/21, sprawa Nowakowski i inni przeciwko Polsce, skarga nr 54808/21, sprawa Palińska i inni przeciwko Polsce, skarga nr 10374/22);
3) składów orzekających w Izbie Dyscyplinarnej SN i wadliwości powołań neo-sędziów orzekających w tej izbie w odniesieniu do spraw dyscyplinarnych prokuratorów (sprawa Pionka przeciwko Polsce, skarga nr 26004/20 oraz sprawa Kiełtyka i inni przeciwko Polsce, skarga nr 37483/20), spraw dyscyplinarnych adwokatów (sprawa Burchard przeciwko Polsce, skarga nr 1470/22) oraz spraw dyscyplinarnych i spraw o uchylenie immunitetu sędziów (sprawa Sterkowicz i inni przeciwko Polsce, skarga nr 3685/20; sprawa Tuleya 2 przeciwko Polsce, skarga nr 51751/20; sprawa Morawiec przeciwko Polsce, skarga nr 46238/20; sprawa Synakiewicz i inni przeciwko Polsce, skarga nr 46453/21; sprawa Rybska przeciwko Polsce, skarga nr 32838/21; sprawa Chmielewski przeciwko Polsce, skarga nr 41743/21; Wróbel przeciwko Polsce, skarga nr 6904/22; sprawa Stępka przeciwko Polsce, skarga nr 18001/22; sprawa Rutkiewicz przeciwko Polsce, skarga nr 18380/22; sprawa Zawiślak przeciwko Polsce, skarga nr 18632/22; sprawa Ferek przeciwko Polsce, skarga nr 22591/22; sprawa Gąciarek przeciwko Polsce, skarga nr 27444/22, ale też sprawa Szeremeta przeciwko Polsce, skarga nr 3245/21);
4) składów orzekających w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN i wadliwości powołań neo-sędziów orzekających w tej izbie (sprawa Frąckowiak-Mitura i inni przeciwko Polsce, skarga nr 21998/21; sprawa Sarata przeciwko Polsce, skarga nr 2415/21; sprawa Kaszyński przeciwko Polsce, skarga nr 48530/21);
5) składów orzekających w Izbie Odpowiedzialności Zawodowej SN i wadliwości powołań neo-sędziów orzekających w tej izbie (sprawa Chmielewski Krzysztof przeciwko Polsce, skarga nr 32301/22, sprawa Piekarska-Drążek przeciwko Polsce, skarga nr 8076/22, sprawa Niklas-Bibik przeciwko Polsce, skarga nr 8687/22);
6) zgodności ze standardami strasburskimi instytucji skargi nadzwyczajnej (sprawa Wałęsa przeciwko Polsce, skarga nr 50849/21).
Ramy niniejszego opracowania nie pozwalają na to, by omówić każdą z wymienionych powyżej spraw z osobna (a z wieloma z nich połączono skargi także innych skarżących). Zdaje się jednak, że kierunek rozpoznania spraw ze skarg kwestionujących status Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego, Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego, wadliwości składów orzekających z udziałem neo-sędziów w Izbie Cywilnej SN czy Izbie Karnej SN został już wyznaczony wyrokami Reczkowicz przeciwko Polsce, Dolińska-Ficek i Ozimek przeciwko Polsce oraz Advance Pharma Sp. z o.o. przeciwko Polsce. Nie należy raczej zatem spodziewać się w tym zakresie orzeczeń, które mogłyby podważyć dotychczasową linię orzecznictwa Trybunału. Warto jednak nadmienić, że w sprawach dotyczących statusu Izby Dyscyplinarnej SN niejednokrotnie – oprócz zarzutu naruszenia prawa do sądu ustanowionego ustawą w rozumieniu art. 6 ust. 1 Konwencji – skarżący podnoszą również zarzuty naruszenia art. 8 i 10 Konwencji. Przykładem takiej kombinacji zarzutów jest choćby skarga Wróbel przeciwko Polsce nr 6904/222.