Kilka uwag w odniesieniu do sprawy przed Trybunałem Sprawiedliwości UE C-276/20

gg) Prawa sędziów w Turyngii do udziału i współdecydowania, podobnie jak dostępne środki prawne, nie korygują powyżej opisanej sytuacji w wystarczającym stopniu. Z jednej strony, zgodnie z § 40 ThürRiStAG przedstawicielstwom sędziów przyznaje się prawo do pełnego współdecydowania tylko w ograniczonym zakresie; zakres tego współdecydowania jest znacznie węższy niż w przypadku urzędników kraju związkowego. Z drugiej strony, istnieją poważne przeszkody w stosowaniu mało dostępnych środków zaskarżenia, które wchodzą w rachubę w przypadku ingerencji w niezawisłość sędziowską. Wniesienie sprawy do sądu dyscyplinarnego dla sędziów stanowi znaczne obciążenie, niekiedy pociągające za sobą wysokie koszty zawodowe i społeczne. Nie można pominąć okoliczności, że środek prawny jest na ogół skierowany przeciwko działaniom podejmowanym przez przełożonych, tj. prezesów sądów, którzy są odpowiedzialni za system oceny sędziów i tym samym „sterują” awansami i przydzielaniem zadań. Ponadto złożenie skargi do sądu dyscyplinarnego dla sędziów w Turyngii jest poprzedzone złożoną procedurą odwoławczą, której przeprowadzenie leży w gestii władzy wykonawczej. d) Te niedoskonałości mogą prowadzić do uzasadnionych wątpliwości opinii publicznej, czy sądy niemieckie są wystarczająco chronione przed ingerencją lub naciskami z zewnątrz, w szczególności ze strony władzy wykonawczej. Ponadto mogą powstać uzasadnione wątpliwości, czy sądy są uodpornione na bezpośredni lub pośredni wpływ z zewnątrz. Wreszcie istnieje również ryzyko stosowania prawa z uwzględnieniem konkretnych interesów, tj. brak neutralności w odniesieniu do sprzecznych interesów stron (zob. w sprawie tych kryteriów wyrok Trybunału z 19.11.2019 r., C-585/18 i in.).

e) Zasada rozdziału władzy wykonawczej i sądowniczej została również podkreślona w orzecznictwie Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Niedawno wyraził on wątpliwości co do niezawisłości i bezstronności senatu notariuszy utworzonego przy Oberlandesgericht Celle (wyższym sądzie krajowym w Celle, Niemcy) (wyrok ETPC z 30.1.2020 r., 29295/16 […]). Fakt, że sędziowie tego senatu podlegają władzy administracyjnej prezesa wyższego sądu krajowego w odniesieniu do ich kariery zawodowej i ewentualnego postępowania dyscyplinarnego przeciwko nim, może budzić u wnioskodawcy obiektywnie uzasadnione obawy.

f) W praktyce Verwaltungsgericht Wiesbaden (sąd administracyjny w Wiesbaden) odnosi się do takich postępowań przed sądami administracyjnymi, których uczestnikiem jest odpowiednie ministerstwo sprawiedliwości, na przykład w przypadku sporów między urzędnikami lub między konkurentami na to samo stanowisko. Sądy cywilne często orzekają w postępowaniach, w których uczestniczy własny kraj związkowy lub Republika Federalna Niemiec. Dotyczy to na przykład dużych projektów budowlanych lub odpowiedzialności państwa. W takich przypadkach wątpliwe jest, czy sądy, ze względu na ich zależność instytucjonalną od władzy wykonawczej będącej stroną lub uczestnikiem sporu, mają wymagany status neutralnej „osoby trzeciej” (w sprawie tego istotnego wymogu niezawisłości zob. na przykład wyroki Trybunału: z 9.10.2014 r., C-222/13, pkt 29; z 22.12.2010 r., C-517/09, pkt 38). Jedynie „uwolnienie” sądownictwa od związków z władzą wykonawczą, jak to już miało miejsce w wielu innych państwach członkowskich, tj. stworzenie niezależnych, odpowiednio finansowanych i słabo zhierarchizowanych struktur sądowych może nadal gwarantować wysoką jakość niemieckiego orzecznictwa i good judging (prawidłowe rozstrzyganie sporów), co jest warunkiem zaufania do sądownictwa.

2. Uprawnienie do składania wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym na podstawie art. 267 TFUE oraz wykładnia art. 19 ust. 1 zdanie trzecie TUE i art. 47 ust. 2 karty, o której dokonanie został poproszony Trybunał, mają znaczenie dla rozstrzygnięcia sporu i nie mają charakteru hipotetycznego. Są one ściśle i nierozerwalnie związane z postępowaniem głównym i konkretną sytuacją sądu odsyłającego (zob. wyrok Trybunału z 27.2.2018 r., C-64/16, pkt 19 i nast.). Następujące okoliczności faktyczne i prawne są szczególnie istotne:

a) W postępowaniu głównym sąd – jako sąd Unii – ma obowiązek rozstrzygnąć kwestie dotyczące stosowania i wykładni prawa Unii, w tym przypadku europejskiego prawa dotyczącego rejestracji pojazdów w związku z przewidzianą w prawie Unii zasadą skuteczności i europejskimi prawami podstawowymi, które są również zawarte w art. 19 TUE i art. 47 KPP. Postępowanie główne wykazuje ścisły związek z prawem Unii.

b) W tym kontekście pojawia się problem proceduralny dotyczący tego, czy i na jakich warunkach w ogóle istnieje uprawnienie do złożenia wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym. Trybunał jest uznawany za właściwy i uprawniony do wskazania sądowi odsyłającemu elementów prawa Unii, które mogą przyczynić się do rozstrzygnięcia kwestii uprawnienia do złożenia wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym (zob. wyrok Trybunału z 19.11.2019 r., C-585/18 i in., pkt 100). Jeżeli Trybunał jest właściwy i uprawniony do udzielania wyjaśnień w zakresie wstępnych kwestii proceduralnych lub kwestii dotyczących wykładni przepisów proceduralnych prawa Unii, które sąd odsyłający jest zobowiązany zastosować w celu wydania wyroku (zob. wyrok Trybunału z 26.3.2020 r., C-558/18 i in., pkt 50), powinno to mieć tym bardziej zastosowanie do kwestii dotyczących niezbędnych cech sądu odsyłającego.

c) Ponadto istnieje ścisły i nierozerwalny związek między pytaniami prejudycjalnymi dotyczącymi „afery dieslowej” a statusem sądu odsyłającego. Państwo ma znaczny udział w pozwanej. Ze względu na interesy polityki gospodarczej i rynku pracy związane z niemieckim przemysłem samochodowym, zwłaszcza w czasach pandemii, a także z uwagi na samą liczbę postępowań presja wywierana na sądy jest wyjątkowo duża. Zauważono również, że sądy cywilne znajdujące się w pobliżu siedziby pozwanej – inaczej niż znaczna większość niemieckich sądów orzekających co do istoty sprawy, a obecnie także Bundesgerichtshof (federalny trybunał sprawiedliwości) – oddalają powództwa wnoszone przeciwko pozwanej.

d) Co więcej, istotne znaczenie ma pismo prezesa Oberlandesgericht Dresden (wyższego sądu krajowego w Dreźnie, Niemcy) z 9.4.2020 r. […]. Pismo to, skierowane do wszystkich prezesów niemieckich wyższych sądów krajowych, zostało rozesłane i rozpowszechnione wśród organów sądowych Turyngii i dotarło także do sądu orzekającego w składzie jednego sędziego wydającego niniejsze postanowienie odsyłające. Sugestia, aby zbadać, czy można „odroczyć” dalsze postępowanie i rozstrzygnięcie w sprawie silników diesla, może wywrzeć bezpośredni wpływ. Odnosi się to tym bardziej do wyrażonego jednoznacznie w tym piśmie negatywnego stanowiska co do „szansy pełnego zwrotu ceny zakupu bez jakichkolwiek odliczeń za – także wieloletnie – używanie pojazdu”. Właśnie do tej kwestii odnosi się jednak pierwsze pytanie prejudycjalne.

e) Do tego dochodzi coraz bardziej krytyczne stanowisko w Niemczech w kwestii wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, w każdym razie w odniesieniu do odesłań prejudycjalnych dokonywanych przez sądy orzekające co do istoty sprawy, które ostatecznie doprowadziło do postulatu ograniczenia prawa sądów orzekających co do istoty sprawy do składania takich wniosków. Odchodzący wiceprezes Bundesverfassungsgericht (federalnego trybunału konstytucyjnego), Ferdinand Kirchhof, reprezentował pogląd, że uprawnienie sądów niższej instancji do składania do Trybunału wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym sprzyja obchodzeniu kolejnych instancji i wykazuje tendencję do różnicowania orzecznictwa […]. Wszystko to może prowadzić do sytuacji, w której sądy orzekające co do istoty sprawy w Niemczech będą rezygnować ze składania wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym (w sprawie nieograniczonego i niepodlegającego ograniczeniom prawa do składania wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym zob. wyrok Trybunału z 26.3.2020 r., C-558/18 i in., pkt 55 i nast.).