Konsekwencje braku legalności stanu wyjątkowego dla orzekania kar za wykroczenia i nakładania mandatów za naruszenia rygorów tego stanu

Zastrzeżenie:

1. W pierwszej części opracowania założono, bez dogłębnej analizy, że akt normatywny w postaci Rozporządzenia Prezydenta RP z 2.9.2021 r. w sprawie wprowadzenia stanu wyjątkowego na obszarze części województwa podlaskiego oraz części województwa lubelskiego (Dz.U. z 2021 r. poz. 1612) jest niezgodny z Konstytucją, co oznacza, że samo wprowadzenie stanu wyjątkowego było nielegalne i poddano analizie skutki takiej sytuacji dla postępowania w sprawach o konkretne wykroczenia.

2. Z uwagi na to, że oprócz Rozporządzenia Prezydenta RP stan wyjątkowy uregulowany został także Rozporządzeniem Rady Ministrów z 2.9.2021 r w sprawie ograniczeń wolności i praw w związku z wprowadzeniem stanu wyjątkowego (Dz.U. z 2021 r. poz. 1613), które co najmniej w kilku punktach jest sprzeczne z aktami normatywnymi wyższej rangi¹, a ma bezpośredni wpływ na odpowiedzialność za wykroczenia w drugiej części opracowania poddano analizie skutki stwierdzenia niekonstytucyjności przepisów aktu dla postępowania w sprawach o konkretne wykroczenia.

Odpowiedzialność za wykroczenie

Stosownie do treści art. 1 § 1 KW odpowiedzialności za wykroczenie podlega ten tylko, kto popełnia czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5000 zł lub nagany (nullum crimen sine lege). O ile stan wyjątkowy opisany jest w Konstytucji RP, to w przepisach tego aktu zawarte są jedynie ogólne przesłanki uzasadniające stan wyjątkowy oraz tryb jego wprowadzenia. Szczegółowy tryb wprowadzenia i zniesienia stanu wyjątkowego, jak też zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres, w jakim mogą być ograniczone wolności i prawa człowieka i obywatela określa ustawa z 21.6.2002 r. o stanie wyjątkowym (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1928; dalej: ­StanWyjątU). Stosownie do treści art. 3 ust. 2 StanWyjątU w rozporządzeniu o wprowadzeniu stanu wyjątkowego określa się przyczyny wprowadzenia, czas trwania i obszar, na jakim wprowadza się stan wyjątkowy, oraz – w zakresie dopuszczonym niniejszą ustawą – rodzaje ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela. Naruszenie zakazów, obowiązków i ograniczeń wprowadzonych na obszarze objętym stanem wyjątkowym stanowi wykroczenie (art. 23 ust. 1 StanWyjątU).

Stosownie do treści art. 23 ust. 1 StanWyjątU:

Kto w czasie stanu wyjątkowego:

1) wbrew zakazowi określonemu w art. 16 ust. 1 pkt 1 ­StanWyjątU organizuje lub przeprowadza zgromadzenie,

2) wbrew zakazowi określonemu w art. 16 ust. 1 pkt 2 ­StanWyjątU organizuje lub przeprowadza imprezę masową albo inną imprezę artystyczną lub rozrywkową, niebędącą imprezą masową,

3) wbrew zakazowi określonemu w art. 16 ust. 1 pkt 3–5 StanWyjątU uczestniczy w strajku lub innej akcji protestacyjnej pracowników lub rolników, albo akcji protestacyjnej studentów zorganizowanej przez studenckie samorządy, stowarzyszenia lub organizacje,

4) wbrew zakazowi określonemu w art. 16 ust. 1 pkt 6 lit. a StanWyjątU tworzy stowarzyszenie, partię polityczną, związek zawodowy, organizację społeczno-zawodową rolników, organizację pracodawców, ruch obywatelski, dobrowolne zrzeszenie lub fundację,

5) wbrew nakazowi określonemu w art. 16 ust. 1 pkt 6 lit. b StanWyjątU uczestniczy w działalności zarejestrowanego stowarzyszenia, partii politycznej, związku zawodowego, organizacji społeczno-zawodowej rolników, organizacji pracodawców, ruchu obywatelskiego, dobrowolnego zrzeszenia lub fundacji,

6) wbrew obowiązkowi określonemu w art. 18 ust. 1 ­StanWyjątU nie posiada przy sobie dowodu osobistego lub innego dokumentu stwierdzającego tożsamość,

7) wbrew nakazowi lub zakazowi określonemu w art. 18 ust. 2 pkt 1 StanWyjątU przebywa lub nie opuszcza w ustalonym czasie oznaczonego miejsca, obiektu lub obszaru,

8) wbrew nakazowi określonemu w art. 18 ust. 2 pkt 2 ­StanWyjątU zmienia miejsce pobytu stałego lub czasowego bez wymaganego zezwolenia,

9) wbrew nakazowi określonemu w art. 18 ust. 2 pkt 3 StanWyjątU nie zgłasza w ustalonym terminie organowi ewidencji ludności lub Policji przybycia do określonej miejscowości,

10) wbrew zakazowi określonemu w art. 18 ust. 2 pkt 4 StanWyjątU utrwala za pomocą środków technicznych wygląd lub inną cechę określonego miejsca, obiektu lub obszaru,

11) wbrew nakazowi określonemu w art. 21 pkt 1 ­Stan­WyjątU narusza zasady reglamentacji zaopatrzenia ­ludności,

11a) wbrew zakazowi określonemu w art. 21 pkt 1a ­Stan­WyjątU podwyższa ceny na towary lub usługi określonego rodzaju albo nie stosuje się do nakazu stosowania cen w wysokości ustalonej na towary lub usługi określonego rodzaju,

12) wbrew obowiązkowi określonemu w art. 21 pkt 2 ­StanWyjątU nie stosuje się do nakazu zaniechania prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju, albo bez wymaganego zezwolenia rozpoczyna działalność gospodarczą określonego rodzaju,

13) wbrew zakazowi określonemu w art. 21 pkt 3 ­Stan­WyjątU organizuje lub przeprowadza zajęcia dydaktyczne w szkołach,

14) wbrew zakazowi określonemu w art. 21 pkt 4 StanWyjątU nie stosuje się do wprowadzonych ograniczeń w obrocie krajowymi środkami płatniczymi, obrocie dewizowym oraz działalności kantorowej,

15) wbrew obowiązkowi określonemu w art. 21 pkt 5 ­StanWyjątU nie stosuje się do ograniczeń w transporcie drogowym, kolejowym lub lotniczym, albo w ruchu jednostek pływających na morskich wodach wewnętrznych, morzu terytorialnym lub na śródlądowych drogach wodnych,

16) wbrew obowiązkowi określonemu w art. 21 pkt 6 ­StanWyjątU nie stosuje się do nakazu wyłączenia na czas określony urządzeń łączności lub zawieszenia świadczenia usług, albo nakazu niezwłocznego złożenia do depozytu radiowych i telewizyjnych urządzeń nadawczych i nadawczo-odbiorczych lub innego sposobu ich zabezpieczenia,

17) wbrew obowiązkowi określonemu w art. 21 pkt 7 ­StanWyjątU nie stosuje się do nakazu niezwłocznego złożenia do depozytu broni palnej, amunicji, materiałów wybuchowych, innych rodzajów broni lub określonych przedmiotów, albo zakazu ich noszenia,

18) wbrew obowiązkowi określonemu w art. 21 pkt 8 ­StanWyjątU nie stosuje się do wprowadzonych ograniczeń w dostępie do informacji publicznej

podlega karze aresztu albo grzywny.

W zależności od prezentowanego stanowiska czy sądy posiadają kompetencję czy też nie do orzekania o zgodności prawa z regulacjami nadrzędnymi możliwa jest odmowa w konkretnym procesie zastosowania norm sprzecznych z ustawą zasadniczą, albo stosowanie normy do czasu jej skutecznego podważenia w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym.