Między dobrem wymiaru sprawiedliwości a politycznym posłuszeństwem
Ministerstwo Sprawiedliwości w sprawie reformy sądownictwa w latach 1980–1985
Kamil Niewiński
(inne teksty tego autora)
[hidepost]
Przy uwzględnieniu zapowiedzianych zmian KPiP KC PZPR 10.11.1984 r. poparło projektowaną reformę ustroju sądów powszechnych. Projekt resortowy ze stycznia 1985 r.46 nie tylko uwzględniał ww. zmiany, ale również wzmacniał pozycję prezesów sądów. Resort zrezygnował bowiem z wprowadzania zasady kadencyjności na stanowiskach funkcyjnych oraz wprowadził do projektu przepis wyraźnie sytuujący prezesów jako organ Ministra Sprawiedliwości w sądach. Projekt został zaakceptowany ostatecznie 12.3.1985 r. przez Biuro Polityczne KC PZPR, a 3 dni później był przedmiotem inicjatywy legislacyjnej Rady Ministrów. Na etapie prac sejmowych nie wprowadzono istotnych poprawek. Sejm nie był bowiem faktycznie organem, który mógł dokonywać istotnych zmian koncepcyjnych. Te decyzje leżały w gestii władz partyjnych.
Fakt ten potwierdza również przebieg prac nad reformą ustroju sądów powszechnych z lat 1982–1985. Resort poddał się politycznym naciskom i przegrał batalię z Wydziałem Administracyjnym KC PZPR o samorząd sędziowski, stał bowiem faktycznie na pozycji z góry przegranej. Przyjęta 20.6.1985 r. nowa ustawa – Prawo o ustroju sądów powszechnych47 pozorowała jedynie reformę samorządową. Przyznane kolegiom SW kompetencje opiniodawczo-konsultacyjne w dziedzinie kadrowej, przy pozostawieniu kolegiów w rękach prezesów sądów podległych Ministrowi Sprawiedliwości, nie zmieniło sytuacji środowiska sędziowskiego. Nie uzyskało ono również znaczącego wpływu na powoływanie prezesów. Sędziowie pozostali pod ścisłym nadzorem administracyjnym i politycznym, z wciąż wiszącą nad nimi groźbą utraty stanowiska z przyczyn braku rękojmi należytego wykonywania obowiązków. System ten musiał być utrzymany, gdyż gwarantował PZPR faktyczną władzę nad wymiarem sprawiedliwości.
Between the good of the judiciary and political obedience. Ministry of Justice on the reform
of the judiciary in 1980–1985
In the years 1980–1985 there was a heated discussion on the reform of the judiciary. At that time, two extremes of the functioning of the judiciary were collided. “Solidarity” and judges milieu called for the creation of an independent and self-governing judiciary. The ruling Polish United Workers’ Party did not want to allow those reforms that would deprive it of control over justice. At the center of these events was the Ministry of Justice, which was pressured from both sides. The attitude of the ministry was unequivocal. The position was uncomfortable. The ministry stood between alternatives of political obedience or approaching to the judges milieu. The resort sought to reconcile party authorities expectations and social demands.
Key words: Ministry of Justice, Polish United Workers’ Party, judiciary, judges
* Autor jest doktorem nauk prawnych na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Białymstoku.
1 Dalej jako: PRL.
2 Sędziów powoływała i odwoływała Rada Państwa, jednak akt ten był już jedynie formalnością.
3 Dalej jako: KC PZPR.
4 K. Niewiński, PZPR a sądownictwo w latach 1980–1985. Próby powstrzymania „solidarnościowej” rewolucji, Napoleon V, Oświęcim 2016, s. 29–42. Zob. też A. Rzepliński, Sądownictwo w PRL, Polonia, Londyn 1990.
5 U progu lat 80. do PZPR należało około 60% sędziów sądów powszechnych. Im wyższy był szczebel sądownictwa, tym większy był stopień upartyjnienia (w sądach rejonowych ponad 50% kadry sędziowskiej, w sądach wojewódzkich ok. 67%, zaś w Sądzie Najwyższym sięgało nawet 80%); R. Walczak, Polityka, sądy, prokuratura, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1990, s. 138; J. Szarycz, Sędziowie i sądy w Polsce w latach 1918–1988, Instytut Badania Prawa Sądowego Ministerstwa Sprawiedliwości, Warszawa 1988, s. 155, 201 i 237.
6 Dalej jako: NSZZ „S” PWS.
7 Dalej jako: NSZZ PWS.
8 Zob. K. Niewiński, PZPR a związki zawodowe w sądownictwie po sierpniu 1980 r., „Z Dziejów Prawa”. T. 8 (16), Katowice 2015, s. 143–168.
[/hidepost]