Miejsce wykonania umowy z art. 34 KPC w interpretacji Sądu Najwyższego – uwagi krytyczne

Łukasz Kurnicki

[hidepost=1]

Spełnianie świadczenia zapłaty w miejscu zamieszkania lub siedziby wierzyciela jest w dzisiejszych czasach rzadkością. Możliwe kwestie sporne związane
ze sposobem dokonania takiej płatności są jeszcze bardziej ograniczone.

Z reguły spory na tle umów dotyczą sposobu wykonania świadczenia charakterystycznego dla danej umowy: sposobu wykonania dzieła w przypadku umowy dzieło, wydania i stanu rzeczy w przypadku umowy sprzedaży, jakości robót budowlanych w przypadku umowy o roboty budowlane itd.

Dobrym przykładem takiej sytuacji jest sprawa, która była impulsem dla powstania niniejszego artykułu. W sprawie tej strona powodowa wniosła pozew do jednego
z sądów we Wrocławiu wskazując, że jest on właściwy miejscowo do rozpoznania sprawy zgodnie z art. 34 KPC, ponieważ siedziba przedsiębiorstwa nabywcy wierzytelności znajduje się we Wrocławiu. Strona powodowa powołała się przy tym na uchwałę SN z 14.2.2002 r. oraz podała, że nabyła wierzytelność
od przedsiębiorcy, który prowadzi działalność gospodarczą w miejscowości P. położonej w okręgu właściwości Sądu Rejonowego w G., w województwie zachodniopomorskim. Również pozwany prowadzi działalność gospodarczą w tej samej gminie. W toku sprawy obie strony wniosły o dopuszczenie dowodu z zeznań łącznie siedmiu świadków zamieszkałych na tamtym terenie. Pozwany wniósł też o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego, przy czym z treści sprzeciwu wynikało,
że biegły przed wydaniem opinii powinien dokonać oględzin prac budowlanych wykonanych przez zbywcę wierzytelności na budynku w P. Sąd przed wydaniem wyroku powinien zatem przesłuchać siedmiu świadków zamieszkałych w okręgu właściwości Sądu Rejonowego w G., a ponadto zlecić wydanie opinii biegłemu, który powinien dokonać oględzin w miejscu, które również znajduje się w okręgu właściwości tego sądu. Jednak pomimo, że w sprzeciwie od nakazu zapłaty pozwany wniósł o przekazanie sprawy do Sądu Rejonowego w G. jako sądu właściwego miejscowo na podstawie art. 27 KPC, sprawa toczy się we Wrocławiu
w oparciu o przepis art. 34 KPC interpretowany zgodnie z dominującym obecnie poglądem.

Należy zaznaczyć, że przedstawiona sprawa nie jest ani nietypowa ani rzadka. Nabywanie wierzytelności jest obecnie zjawiskiem powszechnym. Skutkiem analizowanej interpretacji art. 34 KPC jest w związku z tym znaczna ilość spraw rozpatrywanych w trybie, który można określić jako „korespondencyjny”, tj. w taki,
w którym większość dowodów osobowych jest przeprowadzanych w drodze pomocy prawnej. Osłabienie zasady bezpośredniości jest w takich sprawach naturalnym skutkiem stosowania art. 34 KPC zgodnie z przyjmowaną obecnie jego interpretacją.

Trudno też znaleźć jakikolwiek racjonalny związek między miejscem, gdzie sprawa powinna być rozpatrywana (biorąc pod uwagę względy ekonomiki procesowej)
a siedzibą banku, w którym prowadzony jest rachunek powoda. Przy płatnościach dokonywanych za pośrednictwem banków trudno w ogóle mówić o jakimś określonym miejscu spełnienia świadczenia. Dłużnik i wierzyciel w procesie wykonywania takiej płatności znajdują się w różnych miejscach, a sama płatność dokonywana jest w ramach systemu informatycznego banku, którego lokalizowanie jest bezprzedmiotowe. Jeśli chodzi o płatności dokonywane przelewami,
to stosowanie do nich art. 454 KC jest dyskusyjne. Przepis ten bowiem ma wskazywać dłużnikowi miejsce spełnienia świadczenia w sytuacji, gdy nie jest ono oznaczone ani nie wynika z właściwości zobowiązania. Spełnienie świadczenia pieniężnego za pośrednictwem przelewu bankowego nie wymaga w ogóle wskazywania dłużnikowi miejsca spełnienia tak oznaczonego świadczenia, ponieważ „miejsce” (a dokładniej sposób) spełnienia tego świadczenia wynika z właściwości zobowiązania i jest precyzyjnie oznaczone.

Takiego związku trudno się też dopatrzyć między miejscem, gdzie ma być rozpatrywana sprawa a siedzibą powoda, który ma otrzymać świadczenie pieniężne. Płatności gotówkowe w siedzibie wierzyciela dotyczą obecnie płatności drobnych związanych z umowami życia codziennego – te umowy z reguły jednak nie rodzą sporów sądowych. Umowy, które są przyczyną takich sporów, najczęściej zawierają obowiązek płatności dokonywanych przelewami. Należy jednak przede wszystkim podkreślić, że postępowanie dowodowe niezmiernie rzadko koncentruje się na sposobie dokonywania płatności (co uzasadniałoby ustalenie właściwości sądu
ze względów celowościowych), lecz z reguły dotyczy świadczenia wzajemnego, charakterystycznego dla danej umowy.

Biorąc pod uwagę względy celowościowe należy zatem uznać, że obecnie przyjmowana wykładnia art. 34 KPC nie realizuje założeń, dla których wprowadzono ten przepis. Na zakończenie odnotować należy, że dodatkowym skutkiem obecnie przyjmowanej interpretacji art. 34 KPC jest faktyczne nadanie mu znaczenia reguły, podczas gdy powinien być on stosowany jako wyjątek od zasady wyrażonej w art. 27 KPC. Dzieje się tak dlatego, że większość sporów cywilnych dotyczy zobowiązań umownych, a w ramach tej grupy sporów zdecydowaną większość stanowią procesy o zapłatę. Można w związku z tym zaryzykować stwierdzenie,
że procesów rozpatrywanych przez sądy z powołaniem na art. 34 KPC jest zdecydowanie więcej od tych, które rozpatrują sądy właściwe według art. 27 KPC.

[/hidepost]