O opłatach za „brak” ubezpieczenia słów kilka

Ocena przepisów UbezpObowU i praktyki egzekwowania zawarcia obowiązkowej umowy ubezpieczenia

Przy tej sposobności nie można pominąć także, że należności z tytułu ubezpieczeń obowiązkowych są wierzytelnościami przysługującymi podmiotom prywatnoprawnym. Obecna formuła z art. 84 i n. UbezpObowU sprowadza się natomiast do tego, że nakłada się mocą decyzji organu ­administracyjne represje pieniężne natury publicznoprawnej (stricte administracyjnej¹⁰), tak by ukarać opieszałego obowiązanego do zawarcia umowy OC i skłonić go do wypełnienia obowiązku ubezpieczeniowego na przyszłość¹¹. W tej sytuacji podmiot publiczny wyręcza prywatne towarzystwa ubezpieczeń w dochodzeniu należnym im z mocy umowy roszczeń. Nie może być przy tym mowy o realizacji interesu publicznego w zakresie bezpieczeństwa komunikacyjnego czy rolnego. Zgodnie z wyżej przytoczonymi względami, nie dochodzi do zerwania ciągłości ubezpieczenia, lecz do jego milczącego przedłużenia, nawet w razie nieopłacenia bieżącej składki. W dalszym ciągu obowiązany z tytułu OC korzysta z ochrony dotychczasowego zakładu ubezpieczeń, mimo tego, ze pozostaje w zwłoce z zapłatą aktualnej składki. Samo to nie uzasadnia, moim zdaniem, sięgania po środki represji administracyjnoprawnej dla szybszego dochodzenia należności prywatnych. Jest to w sposób ewidentny sprzeczne z istotą stosunków zobowiązaniowych, w tym stosunków ubezpieczenia, zakładających formalną równość i autonomię woli stron¹². Strona pozostająca faktycznie lepiej przygotowana i korzystająca z całego zaplecza technicznego i prawnego (zakład ubezpieczeń) zyskuje dodatkowe ułatwienie dochodzenia swoich prywatnoprawnych roszczeń. Podobne względy przemawiały za stwierdzeniem przez Trybunał Konstytucyjny sprzeczności przepisów art. 96 i 97 ustawy z 29.8.1997 r. – Prawo bankowe¹³ z zasadą równości z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP¹⁴. Nie ulega wątpliwości, że inaczej przedstawiała się treść i funkcja tych przepisów, regulujących instytucję bankowych tytułów egzekucyjnych a opłat z UFG¹⁵. W pierwszym przypadku, bankowy tytuł egzekucyjny stanowił szczególny przywilej banków związany z uproszczeniem sposobu poboru należności przez instytucje bankowe wobec ich dłużników¹⁶. W ten sposób instytucja kredytowa mogła, z pominięciem całego procesu cywilnego, a w oparciu o własne księgi, wystawić tytuł – podstawę dla egzekwowania własnych należności. Z kolei przez uiszczenie karnych opłat nakładanych przez UFG nie zwalnia z obowiązku uiszczenia kolejnej składki u dotychczasowego ubezpieczyciela. Nie następuje zatem, odmiennie niż w przypadku bankowych tytułów egzekucyjnych, do zaspokojenia prywatnoprawnej należności. Sytuacja ubezpieczonego jest zgoła gorsza. Mimo bowiem zapłaty (lub wyegzekwowania) nałożonych na niego decyzją administracyjną kar za brak kolejnej umowy ubezpieczenia OC, w dalszym ciągu narażony jest na ewentualne postępowanie sądowe o zapłatę zaległych składek umowy ubezpieczenia OC, która przedłużyła się z mocy samego prawa. Istnienie mechanizmu natury administracyjnej, służącego nakładaniu kar pieniężnych za niedotrzymanie corocznego terminu uiszczenia składki ubezpieczeniowej jest nie do pogodzenia z istotą zobowiązań wzajemnych (w tym także natury ubezpieczeniowej), w której obie strony stosunku mają równe prawa i obowiązki, oparte na zasadzie formalnej równości¹⁷. Wypaczony zostaje w ten sposób cywilnoprawny – oraz konstytucyjny – postulat równego traktowania stron. Ustawodawca, nakładając obowiązek poddawania kontroli stosunków ubezpieczenia, dokonał wyraźnego zachwiania równowagi kontraktowej stron, sprowadzając na jedną z nich znaczne ryzyko finansowe za niedotrzymanie obowiązku zawarcia konkretnej umowy ubezpieczenia OC, jednocześnie zastrzegając, iż przedłużenie umowy OC następuje, co do zasady, bez aktywności posiadacza pojazdów mechanicznych, budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego czy też rolnika. Tego rodzaju sankcja finansowa stanowi nie tylko dolegliwość samą w sobie, lecz i wynikające z aktu administracyjnego swoiste ułatwienie dochodzenia roszczeń natury prywatnoprawnej.

Zakończenie

W dotychczasowym orzecznictwie szczególny akcent kładło się na publicznoprawny charakter omawianych opłat (zwłaszcza na tle ustawy z 28.7.1990 r. o działalności ubezpieczeniowej¹⁸). Zwracano przede wszystkim uwagę na funkcje, jakie pełni sam Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny. Obok funkcji ochronnej i gwarancyjnej¹⁹ realizuje także funkcję represyjną wobec podmiotów, które nie dopełniły ustawowego obowiązku. Zapowiada, że niedopełnienie tej powinności nie znajduje akceptacji społecznej, a zawarcie umowy pozwoli uniknąć dotkliwych konsekwencji finansowych²⁰. Jednocześnie, zakładano, że opłaty, o jakich mowa nie pełniły funkcji kary umownej, lecz zbliżonej do niej sankcji finansowej wynikającej nie z woli stron, lecz z wyraźnego przepisu ustawy na wypadek niezawarcia kolejnej umowy ubezpieczenia. Nie można zanegować, że przedłużanie umów ubezpieczenia obowiązkowego jest społecznie akceptowalne, zaś niedopełnienie tej powinności powinno spotkać się z negatywnymi konsekwencjami²¹. Jednak podstawową przesłanką nakładania opłat jest fakt niezawarcia przymusowej opłaty ubezpieczenia, zgodnie z art. 88 ­UbezpObowU. Sytuacja ma zatem charakter szczególny. Nałożenie kary administracyjnej zależne jest od niedopełnienia obowiązku charakteru cywilnoprawnego. Jednak skutek zawarcia (przedłużenia) takiej umowy następuje natomiast z mocy przepisu prawa, niezależnie nawet od woli podmiotu obowiązanego do zawarcia umowy ubezpieczenia. O ile nie sposób nie dostrzec, że sankcje zawarte w ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych są racjonalne i słuszne z punktu widzenia społecznego, o tyle nie można utrzymywać, że wspomniany akt prawny jest wewnętrznie spójny. W ocenie autora niniejszego opracowania konieczne jest zatem postulowanie zmiany ustawy poprzez dostosowanie art. 88 UbezpObowU do art. 28, 46 i 62 tego samego aktu prawnego dla wyeliminowania wewnętrznych sprzeczności.

A little bit on fees for the “lack” of insurance

The article contains the analysis of regulations regarding sanctions for failure to fulfill the obligation of insurance, according to the act of 22 May 2003, on obligatory insurance, the Insurance Guarantee Fund and the Polish Motor Insurers’ Bureau, and the evaluation of purposefulness and consistency of effective regulations, which will be the background to put forward postulates de lege ferenda. Key words: obligatory insurance, fees, Insurance Guarantee Fund