O opłatach za „brak” ubezpieczenia słów kilka
Artykuł zawiera analizę uregulowań dotyczących sankcji za niedopełnienie obowiązku ubezpieczeniowego, stosownie do ustawy z 22.5.2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych1 oraz ocenę celowości i spójności obowiązujących regulacji, co posłuży za tło do wysunięcia postulatów de lege ferenda.
Wprowadzenie
W obecnej doktrynie cywilistycznej na tle stosunków ubezpieczenia obowiązkowego2 przyjmuje się, że wprowadzenie określonego przymusu zawarcia umowy ubezpieczenia łączy się z powinnością wprowadzenia procedury kontroli spełnienia tego obowiązku. W przeciwnym wypadku funkcjonowanie danego obowiązku ubezpieczeniowego mogłoby być nieefektywne o tyle, że po stronie adresatów istniałoby poczucie bezkarności i lekceważenia prawnego obowiązku zawarcia danego rodzaju umowy3. Tak rozumiana zasada kontroli stosunków ubezpieczenia4, sprawowana jest w wymiarze sądowym i instytucjonalnym. Naukowym celem tego artykułu jest zbadanie, czy kontrola najbardziej powszechnych form ubezpieczenia obowiązkowego: odpowiedzialności cywilnej (dalej jako: OC) posiadaczy pojazdów mechanicznych, rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego i budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych jest konstrukcyjnie spójna z pozostałymi regulacjami na temat ubezpieczenia obowiązkowego.
Kontrola zawarcia umowy ubezpieczenia OC a klauzule prolongacyjne
Dla jasności wywodu, wspomnieć należy, iż ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych reguluje szczegółowy administracyjnoprawny tryb kontroli zawarcia umowy ubezpieczenia obowiązkowego. Nie wdając się w szczegóły, wskazać należy, że wymienione w ustawie organy5 w pierwszej kolejności weryfikują treść polisy ubezpieczeniowej lub innego podobnego dokumentu, a osoba kontrolowana nie wykaże dowodu stwierdzającego zawarcie tej umowy lub opłacenia należnej składki, zawiadamia o tym Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny. Fundusz natomiast wzywa o wniesienie w terminie 30 dni od otrzymania wezwania opłaty w wysokości przewidzianej w art. 88 ust. 2 i 3 UbezpObowU6, a w razie niespełnienia tego obowiązku, wystawia klauzulę wykonalności i dochodzone należności kieruje się do administracyjnego postępowania egzekucyjnego. Jak podkreślono, kontrola zawarcia umów OC ma na celu zweryfikowanie, czy osoba kontrolowana zadośćuczyniła ustawowemu obowiązkowi zawarcia ubezpieczenia OC. W tym momencie należy jednak zwrócić uwagę na art. 28, 46 i 62 UbezpObowU. Wprowadzają one mechanizm zawarcia (przedłużenia) umowy OC z mocy samego prawa. W orzecznictwie i doktrynie wspomniane przepisy określa się mianem klauzuli prolongacyjnej, przewidującej milczące zawarcie umowy ubezpieczenia na okres kolejnych dwunastu miesięcy7. Rozwiązanie umowy ubezpieczenia OC zależy od podjęcia przez ubezpieczonego określonej aktywności – nie dojdzie do niej wówczas, gdy posiadacz pojazdu mechanicznego (art. 28), rolnik (art. 46 i 62) nie wypowie umowy nie później niż jeden dzień przed upływem 12 miesięcy. W przeciwnym wypadku przez następne 12 miesięcy korzysta, a wręcz jest zobligowany do korzystania z ochrony ubezpieczeniowej dotychczasowego zakładu8. Do przedłużenia stosunku ubezpieczenia obowiązkowego nie dojdzie wtedy, gdy nie została opłacona w całości składka za mijający okres dwunastu miesięcy, a także w innych, wskazanych przez ustawę wyjątkowych sytuacjach9. Opisany mechanizm milczącego prolongowania umowy OC służy utrzymaniu pewności i bezpieczeństwa obrotu prawnego, a nade wszystko – zapewnieniu nieprzemijającej ochrony ubezpieczeniowej, niezależnie od aktywności ubezpieczonych.
Rozbieżność w ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych
Na tym tle pojawia się wątpliwość tego rodzaju, że skoro zasadą jest przedłużenie umowy OC i to z mocy wyraźnego przepisu prawa, a jednym z nielicznych przypadków jest nieopłacenie składki za mijający okres, to nieracjonalne wydaje się nakładanie na adresata obowiązku ubezpieczeniowego sankcji za niezawarcie umowy ubezpieczenia OC. Ubezpieczony nie jest bowiem zobligowany do żadnej aktywności poza tym, że musi uiścić wcześniejszą składkę OC. Brak aktualnej składki za ubezpieczenie obowiązkowe nie niweluje ochrony ubezpieczeniowej na bieżący czasokres. Tymczasem, praktyka stosowania kar przewidzianych w ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych zdaje się całkowicie pomijać treść automatycznego przedłużenia stosunku ubezpieczenia z artykułów: 28, 46 i 62 UbezpObowU. Postępowanie zmierzające do nałożonego na osobę obowiązaną do zawarcia kolejnej umowy OC kary za niewykonanie tego obowiązku wszczynane jest w chwili, gdy nie dojdzie do terminowego opłacenia składki za kolejny okres ubezpieczeniowy. Tymczasem, zgodnie z omówionymi już przepisami, uiszczenie następnej składki przed upływem 12 miesięcy obowiązywania umowy OC nie jest warunkiem koniecznym dla jej dalszego obowiązywania. Przy obecnej treści art. 28, 46 i 62 postępowanie kontrolne powinno mieć miejsce jedynie w sytuacji, gdy nie dojdzie do uiszczenia wszystkich wymaganych kwot za poprzedni okres składkowy. Dopiero wtedy wyłączony jest skutek automatycznego przedłużenia umowy ubezpieczenia na dalsze 12 miesięcy.