Podstawy prawne i tryb postępowania dotyczące odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów w Republice Litewskiej oraz tendencje w orzecznictwie

Organ samorządu sądowego, który jest uprawniony do oceny działalności sędziów, stosowania środków dyscyplinarnych, nie może jednak stosować takich środków z tytułu popełnionych przy okazji wydawania orzeczenia błędów interpretacyjnych i/lub stosowania prawa, naruszenia prawa stwierdzonego przez sąd wyższej instancji, jak również stwierdzone nie w przypadku kontroli instancyjnej orzeczenia przez sąd wyższej instancji, a w drodze realizowanego przez organ samorządu sądowego administrowania sądów lub w drodze oceny działalności sędziów. Gdyby organowi samorządu sądowego przyznano takie uprawnienia, tj. do stosowania wobec sędziów odpowiedzialności dyscyplinarnej za wydanie konkretnego orzeczenia, oznaczałoby to, że temu organowi powierzono kontrolę nad orzeczeniami sędziów, prawo do oceny ich treści, tym samym negując istotę sądowego systemu instancyjnego, tworząc przesłanki do ingerowania w działania sędziego w zakresie sprawowania wymiaru sprawiedliwości, tym samym naruszając konstytucyjną zasadę niezawisłości sędziów i niezależności sądów.

Należy również zauważyć, że jeżeli występuje taka sytuacja, że sądy wyższej instancji zbyt często zmieniają lub uchylają orzeczenia sędziego sądu niższej instancji, sędzia niższej instancji stale popełnia rażące, oczywiste błędy w zakresie interpretacji i/lub stosowania prawa, rażące, oczywiste naruszenia prawa procesowego, może to oznaczać, że sędzia sprawując wymiar sprawiedliwości nie wykonuje swoich obowiązków w należyty sposób (rozpatruje sprawy niedbale, nie wgłębia się w dane sprawy) i/lub nie spełnia wymagań dotyczących kwalifikacji zawodowych. Nienależyte, niedbałe, wskazujące na ewidentny brak kompetencji zachowanie sędziego, prowadzące do ciągłego wydawania takich orzeczeń, w których dopuszcza się błędów w zakresie interpretacji i/lub stosowania prawa, naruszenia prawa procesowego, jest niezgodne z wymogami dotyczącymi sędziego, i dlatego stanowi podstawę do zastosowania wobec sędziego środków dyscyplinarnych, uznania go za winnego popełnienia czynu szkodzącego dobremu imieniu sędziego. Należy również zauważyć, że jeżeli, oczywiste błędy w interpretacji i/lub stosowaniu prawa, są uporczywe i rażące, oczywiste naruszenia prawa procesowego zostaną stwierdzone nie przez sąd wyższej instancji, dokonujący kontroli instancyjnej orzeczeń sędziego, ale przez sądy lub organ sądowy oceniający działania sędziego, istnieją również podstawy do właściwej oceny postępowania sędziego i zastosowania wobec niego środków dyscyplinarnych, uznania sędziego za szkodzącego dobremu imieniu sędziego i zwolnienia go ze stanowiska zgodnie z art. 115 ust. 5 Konstytucji.

Artykuł 83 ustawy o sądach stanowi, że sędzia ponosi odpowiedzialność dyscyplinarną przed Sądem Dyscyplinarnym Sędziów. Sędzia może ponieść odpowiedzialność dyscyplinarną: za czyn szkodzący dobremu imieniu sędziego; za naruszenie innych wymagań Kodeksu Etyki Sędziowskiej (KES) (przyjmowanego przez Walne Zgromadzenie Sędziów); za nieprzestrzeganie przewidzianych prawem ograniczeń pracy lub działalności politycznej sędziów. Akt poniżający nazwisko sędziego jest aktem niezgodnym z honorem sędziego i niezgodnym z wymogami KES, który degraduje nazwisko sędziego i szkodzi autorytetowi sądu. Wszelkie przewinienia, w tym oczywiste zaniedbanie lub niewykonanie określonego obowiązku sędziego bez uzasadnionej przyczyny, są również uznawane za poniżające traktowanie.

Czyn szkodzący dobremu imieniu sędziego – jest to czyn niezgodny z honorem sędziego i niezgodny z wymogami KES, który poniża nazwisko sędziego i szkodzi autorytetowi sądu. Wszelkie wykroczenie zawodowe, w tym oczywiste niedbałe wykonanie lub niewykonanie określonego obowiązku sędziego bez uzasadnionej przyczyny, są również uznawane za czyn szkodzący dobremu imieniu sędziego.

Zgodnie z art. 88 ustawy o sądach Rada Sędziów, Komisja ds. Etyki i Dyscypliny Sędziowskiej, a także przewodniczący sądu, w którym pracuje sędzia, lub przewodniczący innego sądu wyższej instancji lub inna osoba, która dowiedziała się o naruszeniu ustawy, ma prawo wszcząć postępowanie dyscyplinarne. Podmiot uprawniony do zaproponowania wszczęcia postępowania dyscyplinarnego przedkłada do Komisji ds. Etyki i Dyscypliny Sędziowskiej uzasadnione zgłoszenie w sprawie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego wobec sędziego. Pojęcie „innej osoby” jest interpretowane bardzo szeroko w praktyce i nadal jest przedmiotem debaty. Przykładowo Komisja uznała, że wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego przeciwko sędziemu może zostać rozpatrzony, gdy wniosek zgłosił naczelnik organu policji, który przeprowadził postępowanie przygotowawcze w sprawie karnej, wskazując, że sędzia, który rozpatrzył sprawę karną, wykazał stronniczość, ponieważ w wyroku „w niewłaściwy sposób” skrytykował działania funkcjonariuszy policji prowadzących dochodzenie.

Prawo do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego wobec sędziego przysługuje Komisji ds. Etyki i Dyscypliny Sędziowskiej. Jeżeli wszczęcie sprawy dyscyplinarnej zostanie zaproponowane przez członka Komisji, wówczas o wszczęciu sprawy dyscyplinarnej w Komisji decyduje się bez udziału tego członka Komisji. Wszczęta sprawa dyscyplinarna jest przekazywana do Sądu Dyscyplinarnego Sędziów. O odmowie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego powiadamia się podmiot, który wnioskował o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego. W przypadku wszczęcia postępowania dyscyplinarnego przeciwko sędziemu w przedmiocie konkretnej rozpatrywanej przez niego sprawy, sędzia zostaje od niej wyłączony.

Postępowanie dyscyplinarne może zostać wszczęte przeciwko sędziemu w tej samej chwili, gdy zostanie stwierdzone co najmniej jedno z wykroczeń przewidzianych w art. 83 ustawy o sądach, ale nie później niż w ciągu 3 miesięcy od dnia, w którym Komisja ds. Etyki i Dyscypliny Sędziowskiej, która jest uprawniona do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, dowiedziała się o wykroczeniu. Okres ten nie obejmuje czasu, w którym sędzia nie pracował z powodu choroby lub urlopu. Postępowanie dyscyplinarne nie może zostać wszczęte po upływie więcej niż 3 lat po popełnieniu wykroczenia. Postępowanie dyscyplinarne wobec członka Rady Sędziów lub Sądu Dyscyplinarnego Sędziów może być wszczęte tylko za uprzednią zgodą Rady Sędziów.

W przypadku wszczęcia postępowania dyscyplinarnego na wniosek Rady Sędziów przeciwko sędziemu Sądu Najwyższego – Prezydent Republiki, a w przypadku sędziego Sądu Apelacyjnego – Sejm, zaś w okresie pomiędzy sesjami Sejmu – Prezydent Republiki mogą zawiesić sędziego w czynnościach do czasu uprawomocnienia się decyzji Sądu Dyscyplinarnego Sędziów, a jeśli Sąd Dyscyplinarny Sędziów po rozpatrzeniu sprawy dyscyplinarnej zaproponuje Prezydentowi Republiki lub Sejmowi zwolnić sędziego z funkcji zgodnie z procedurą ustanowioną w ustawie lub Prezydentowi Republiki, aby wystąpił do Sejmu o postawienie sędziego w stan oskarżenia – do momentu wejścia w życie decyzji o zwolnieniu sędziego lub postawienia sędziego w stan oskarżenia. W przypadkach, w których Sąd Dyscyplinarny Sędziów nie ustala podstawy do stosowania odpowiedzialności dyscyplinarnej, Prezydent Republiki, gdy sprawa dyscyplinarna została wszczęta przeciwko sędziemu Sądu Najwyższego, Sejm – gdy przeciwko sędziemu Sądu Apelacyjnego, a między sesjami – Prezydent Republiki natychmiast przywraca uprawnienia sędziego i nakazuje wypłacenie wynagrodzenia należnego za okres zawieszenia uprawnień.