Pozycja sędziego w projekcie konstytucji PiS w perspektywie strasburskiej
[hidepost]
Standard strasburski: Komisja Wenecka podkreśla fundamentalne znaczenie zasady nieusuwalności sędziów. Dyscyplinarna sankcja w postaci złożenia sędziego z urzędu powinna zatem być odpolityczniona i poprzedzona oceną zachowania sędziego dokonywaną w formie opinii przez „wąskie ciało eksperckie złożone wyłącznie z sędziów”30. Złożenie sędziego z urzędu bez zapewnienia określonych gwarancji byłoby sprzeczne z zasadą rządów prawa31. Zasadniczo dopuszcza jednak możliwość złożenia z urzędu, pod warunkiem jednak, że jej przyczyną nie jest stan zdrowia sędziego. Uzasadnia ją natomiast: niewykonywanie zawodowych obowiązków, zachowanie sędziego nielicujące z profesjonalnymi standardami uczciwości, dokładności i poprawności (fairness, accuracy, correctness)32. Decyzja o złożeniu z urzędu nie powinna być pozostawiana organom politycznym, nawet zaś jeśli należy do Sądu Konstytucyjnego (jak było w przypadku Armenii) powinien się z nią wiązać środek ochronny w postaci możliwości odwołania33. Komisja dopuszcza inicjowanie procedury składania sędziów z urzędu przez ministra sprawiedliwości, podkreślając jednak rolę organów sądowych w tej materii34. Nie uznaje natomiast inicjowania sędziowskiego impeachmentu przez grupę obywateli (przypadek Ukrainy), gdyż może to prowadzić do tego, że sędziowie „będą raczej starali się zadowolić wyborców, np. poprzez orzekanie wysokich kar pozbawienia wolności w medialnych sprawach karnych, niż stosować Konstytucję i ustawy”35. Kwestia pozbawiania sędziego funkcji była ostatnio przedmiotem głośnego orzeczenia ETPCz w sprawie Baka przeciwko Wegrom36. András Baka był prezesem węgierskiego Sądu Najwyższego, który po wprowadzeniu nowej konstytucji w 2011 r. i w konsekwencji przekształcenia Sądu w Kurię, został, przed upływem kadencji i z mocy prawa, pozbawiony pełnionej funkcji. Nowe regulacje przewidywały m.in. wymóg pięcioletniej pracy w zawodzie sędziego na Węgrzech, którego to warunku nie spełniał A. Baka, gdyż przez większość swej kariery sędziowskiej sprawował funkcję sędziego ETPCz. Argumentował on, że pozbawienie go urzędu miało podtekst polityczny, gdyż sprzeciwiał się on zmianom w systemie sądownictwa wprowadzanym przez rząd V. Orbána. ETPCz przyznał skarżącemu rację, stwierdzając m.in. naruszenie art. 6 EKPCz, czyli prawa do sądu (skarżący nie miał możliwości zaskarżenia decyzji o odwołaniu, ponieważ nastąpiło ono w wyniku zmiany konstytucji). Ponadto, uznał naruszenie art. 10 EKPCz, gdyż Węgry nieproporcjonalnie ingerowały w wolność wypowiedzi A. Baki, pozbawiając go funkcji jako retorsję na wyrażaną przez niego krytykę polityki władz odnoszącej się do wymiaru sprawiedliwości. Wyrok powyższy powinien stanowić memento dla ewentualnych naśladowców węgierskich reformatorów. Powinni o nim pamiętać zwłaszcza sędziowie i byli sędziowie współpracujący z Ministerstwem Sprawiedliwości w zakresie przygotowania zmian prawa o ustroju sądów powszechnych.
Kwestia immunitetów i postępowań dyscyplinarnych
Stan obecny: w świetle art. 178 ust. 1 Konstytucji RP, sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. Zgodnie z art. 181 Konstytucji RP, sędzia nie może być, bez uprzedniej zgody sądu określonego w ustawie, pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Sędzia nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się prezesa właściwego miejscowo sądu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
Projekt PiS: art. 125 projektu konstytucji PiS stanowi, że sędziowie są niezawiśli. Zrezygnowano z gwarantowania immunitetów przewidzianych w art. 181 Konstytucji RP. Brak takiej konstytucyjnej gwarancji w powiązaniu z, nieokreślonym jeszcze kształtem przyszłego postępowania dyscyplinarnego wobec sędziów, może budzić istotne obawy o zachowanie sędziowskiej niezawisłości.
Standard strasburski: kwestię standardów strasburskich w zakresie postępowań dyscyplinarnych wobec sędziów omawiałem w artykule opublikowanym na łamach Kwartalnika „Iustitia”37, odsyłam do tej publikacji.
Konstytucyjny organ sędziowski
Stan obecny: istnieje umocowana konstytucyjnie (art. 186–187 Konstytucji RP) Krajowa Rada Sądownictwa, złożona w zdecydowanej większości z sędziów (17), którym towarzyszą Minister Sprawiedliwości, przedstawiciel Prezydenta RP (1) oraz przedstawiciele Sejmu (4) i Senatu (2). Powyższy skład sprawia, że Rada jest rzeczywistym najwyższym organem samorządu sędziowskiego, odrębnym tak od władzy wykonawczej, jak i ustawodawczej. Dzięki temu może należycie wypełniać swoje konstytucyjne zadanie polegające na staniu na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów (art. 186 ust. 1 Konstytucji RP), w tym także na występowaniu do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskami w sprawie zgodności z Konstytucją RP aktów normatywnych w zakresie, w jakim dotyczą one niezależności sądów i niezawisłości sędziów (art. 186 ust. 2 Konstytucji RP).
[/hidepost]