Represje kadrowe wymierzone w sędziów w okresie stanu wojennego
[hidepost]
Podsumowanie
Poważne trudności sprawia ustalenie ostatecznych skutków decyzji kadrowych podjętych w 1982 r. i zakresu stosowanych represji wobec sędziów. Dokładnie udokumentowana została jedynie akcja grupowych odwołań sędziów w pierwszych miesiącach stanu wojennego. W jej wyniku pozbawionych stanowisk z przyczyn braku rękojmi należytego wykonywania obowiązków zostało 23 sędziów, 11 sędziów złożyło rezygnacje, zwolniono także 5 asesorów, odwołano również 9 prezesów i wiceprezesów sądów powszechnych. Dokumenty z kolejnych miesięcy stanu wojennego potwierdzają pojedyncze przypadki stosowania dalszych represji wobec sędziów. Z informacji Wydziału Administracyjnego z 19.1.1983 r. wynika, że w 1982 r. z przyczyn politycznych odwołano 26 sędziów58. Podobne dane zawierała informacja MS z marca 1983 r., która uściślała, że w 1982 r. odwołano 1 sędziego SN, 3 sędziów SW i 21 sędziów SR, zwolniono 5 asesorów i przyjęto rezygnacje 13 sędziów, odwołano także 1 prezesa i 1 wiceprezesa SW oraz 3 prezesów i 4 wiceprezesów SR59.
W okresie stanu wojennego, ale i w latach następnych, wielu sędziów spotkało się jednak z innymi, mniej dotkliwymi, lecz również godzącymi w poczucie niezawisłości działaniami kadrowymi MS. Sędziowie byli niejednokrotnie degradowani przez przeniesienie do mniej prestiżowych wydziałów. Z reguły chodziło o usunięcie niepewnych politycznie sędziów związanych wcześniej z „Solidarnością” z wydziałów karnych. Nie zawsze były to jednak działania mające znamiona represji czy odwetu. Przypadek działań prezesa Wieczorka w SW w Warszawie pokazywał, że przenoszeni sędziowie mogli być w ten sposób także chronieni przed dotkliwszymi konsekwencjami, oskarżenia o brak rękojmi należytego wykonywania obowiązków i pozbawienia godności sędziego. Niemniej jednak i te działania były podejmowane pod wpływem politycznej presji ze strony władz.
Zwrócić uwagę należy, że w wyniku wytworzonej wokół sądownictwa atmosfery, a niejednokrotnie również pod wpływem bezpośrednich nacisków aparatu nadzoru polityczno-administracyjnego, znaczna liczba sędziów składała rezygnacje z pełnionych funkcji, chroniąc się tym samym przed wydaniem im „wilczego biletu”. Na sile zjawisko to przybrało w latach 1983–1985. Stanowisk zrzekało się wówczas średnio prawie trzy razy więcej sędziów, niż w latach wcześniejszych60. Sędziowie odchodzili najczęściej do bezpieczniejszych i lepiej płatnych zawodów adwokata czy radcy prawnego. Lepsza płaca z pewnością nie była jedyną przyczyną tego zjawiska, gdyż dysproporcje zarobkowe między tymi zawodami prawniczymi nie były czymś nowym po 1982 r. Była to po prostu dogodna alternatywa dla sędziów, którzy opuszczali „Temidę”, także ze względu na represyjną politykę PZPR i MS.
Działania władz skierowane przeciwko sędziom, głównie członkom sądowej „Solidarności”, pomimo, że zwolnienia sędziów nie przybrały ostatecznie masowego charakteru, ukazywały sens i praktyczne znaczenie przepisów ustrojowych sądownictwa w PRL, wyższość obowiązku dawania politycznej rękojmi wykonywania obowiązków nad zasadą niezawisłości sędziowskiej. Teoretyczne rozważania posierpniowe nad zagrożeniami, jakie dla niezawisłości niosła instytucja rękojmi, sprawdziły się w praktyce w okresie stanu wojennego. Sędziowie byli usuwani ze stanowisk lub zmuszani do rezygnacji za aktywną działalność w ramach legalnej organizacji, bez możliwości obrony i odwołania się od decyzji władz.
Staffing repressions against judges during martial law in Poland
The Constitution of Polish People’s Republic formally introduced the principle of judicial independence. However, in the statutory regulations of judiciary system were provisions, which became in contradiction with independence principle. Judges in the Polish People’s Republic primarily were obliged to „giving proper performance guarantee of their duties”. Political authorities and judicial administrative bodies were entitled for making political evaluation of judges. „Solidarity” revolution brought a renewal in the judges milieu, that occurred against the systemic solutions, which limited independence and self-government of the judiciary. After the introduction of martial law in Poland (December 13, 1981), widely criticized provisions, which allowing for arbitrary dismissal of judges had been used against insubordinate judges, especially those who were active in the „Solidarity” and spread the ideas of this movement among the judiciary workers. Personnel purges against the judges made by the Polish People’s Republic authorities in the period of martial law are monumental example of the principle of judicial independence violation.
Key words: Polish People’s Republic, judiciary, judges, independence of the judiciary, dismissal of judges, martial law
[/hidepost]