Sędzia polski wobec europejskiego nakazu ochrony

dr hab. prof. UŚ Jacek Barcik

[hidepost]

Definicja ENO została zawarta w art. 2 pkt 1 dyrektywy ENO. Stanowi on, że ENO oznacza „decyzję o środku ochrony, którą wydał organ sądowy lub równoważny organ w państwie członkowskim i na podstawie której organ sądowy lub równoważny organ w innym państwie członkowskim stosuje środek lub wszelkie środki zgodnie z własnym prawem krajowym, by dalej chronić osobę podlegającą ochronie”. Mechanizm działania ENO opiera się zatem na trójszczeblowej procedurze. Najpierw, na żądanie osoby podlegającej ochronie, państwo wydające wydaje ENO. W kolejnym etapie, nakaz jest przekazywany do państwa, w którym ma przebywać osoba podlegająca ochronie i jest uznawany przez to państwo (tzw. wykonujące). W rezultacie uznania, państwo wykonujące ma obowiązek przyjąć wszelkie konieczne środki ochronne przewidziane jego prawem wewnętrznym, tak by wykonać ENO.

Rola sędziego w wydawaniu ENO

Implementacja dyrektywy ENO do polskiego porządku prawnego odbyła się w drodze dodania do KPK dwóch nowych rozdziałów: 66j („Wystąpienie do państwa członkowskiego Unii Europejskiej o wykonanie europejskiego nakazu ochrony„) i 66k („Wystąpienie państwa członkowskiego Unii Europejskiej o wykonanie europejskiego nakazu ochrony”). Nota bene, tytuły obu rozdziałów nie oddają dobrze idei dyrektywy ENO, gdyż ani razu nie posługują się kluczowym dla niej określeniem „uznania” ENO. Trudno oprzeć się wrażeniu, że polski ustawodawca mechanicznie zastosował tu nazewnictwo użyte w tytułach rozdziałów poświęconych europejskiemu nakazowi aresztowania (rozdziały 65a i 65b KPK).

Analiza przepisów zawartych w art. 66j i 66k KPK prowadzi do wniosku, że znacznie bardziej aktywna jest rola sędziego w przypadku wydania europejskiego nakazu ochrony w Polsce i jego przekazania za granicę. W przypadku wykonywania w Polsce ENO orzeczonego za granicą, sędzia pełni poboczną rolę, ograniczoną do kontroli działań prokuratora, na którym ciąży ciężar odpowiedzialności za zapewnienie wykonania ENO.

Tryb wydania ENO precyzuje art. 611w KPK. Zgodnie z jego § 1: „W razie orzeczenia lub wykonywania przez polski sąd lub prokuratora środka zapobiegawczego, środka karnego lub obowiązku związanego z poddaniem sprawcy próbie, polegającego na powstrzymaniu się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach lub kontaktowania się z określonymi osobami, lub zbliżania się do określonych osób, oraz gdy jest to niezbędne dla ochrony praw pokrzywdzonego, sąd lub prokurator może, na wniosek pokrzywdzonego, wystąpić o wykonanie tego środka lub obowiązku do właściwego sądu lub innego organu państwa członkowskiego Unii Europejskiej, zwanego w niniejszym rozdziale »państwem wykonania nakazu«, w którym pokrzywdzony przebywa lub oświadczy, że zamierza tam przebywać, wydając europejski nakaz ochrony”. Z brzmienia tego przepisu wynika, że:

ENO może być wydany na różnych etapach postępowania. Może mieć charakter tak środka zapobiegawczego, jak i środka karnego lub obowiązku związanego z poddaniem sprawcy próbie. Przewidziano mieszany model wydawania ENO zakładający udział bądź sądu, bądź też prokuratora. Jest to zgodne z art. 2 pkt 1 dyrektywy ENO, zgodnie z którą ENO wydaje „organ sądowy lub równoważny organ w państwie członkowskim”. Powstają jednak dwa pytania: kiedy ENO ma wydawać sąd, a kiedy prokurator, oraz który sąd jest właściwy do wydania ENO? Zasadniczo właściwy w sprawie będzie sąd, zaś kompetencje prokuratora dotyczą stosowania w toku postępowania przygotowawczego środków zapobiegawczych, w tym stosunkowo nowego, bo wprowadzonego w 2010 r., środka przewidzianego w art. 275a § 1 KPK („Tytułem środka zapobiegawczego można nakazać oskarżonemu o przestępstwo popełnione z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej opuszczenie lokalu mieszkalnego zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec tej osoby, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził”). Środek ten stosuje prokurator na wniosek Policji albo z urzędu. Może być on stosowany na okres nie dłuższy niż trzy miesiące, aczkolwiek sąd I instancji właściwy do rozpoznania sprawy, na wniosek prokuratora, może przedłużyć jego stosowanie na dalsze okresy, nie dłuższe jednak niż 3 miesiące. Właściwy jest sąd orzekający w sprawie;

ENO może by wydane wówczas, gdy jest to niezbędne dla ochrony praw pokrzywdzonego. Nie każdy środek ochronny wydany w państwie członkowskim kwalifikuje się zatem do objęcia zakresem ENO. Przykładowo, państwo członkowskie nie będzie zobowiązane do wydania ENO na podstawie środka karnego, który nie służy konkretnie ochronie osoby, ale służy przede wszystkim innym celom, np. społecznej resocjalizacji przestępcy. ENO nie ma również zastosowania do środków przyjmowanych z myślą o ochronie świadków. Zakresem ENO mogą być natomiast objęte np. ofiary przypadków molestowania, przymusowych małżeństw, handlu ludźmi, a także różnych form przemocy seksualnej;

ENO może dotyczyć tylko środków ochronnych wydawanych w ramach postępowań karnych. Jego zakresem nie są objęte, występujące w niektórych państwach UE, środki ochronne o charakterze cywilnym i administracyjnym, zresztą nieobecne w polskim systemie prawnym;

wydanie ENO ma charakter wnioskowy, gdyż następuje tylko i wyłącznie na żądanie osoby podlegającej ochronie. Sędzia nie może działać w powyższym zakresie z urzędu. Istotną rolę pełni zatem dostęp pokrzywdzonego do informacji o przysługującym mu prawie. Na podstawie art. 300 § 2 KPK, przed pierwszym przesłuchaniem w toku postępowania przygotowawczego pokrzywdzony powinien być jednak pouczony o możliwości wydania ENO.

[/hidepost]