Sędzia śledczy, asystent, referendarz sądowy? Kilka uwag
o rzecznikach generalnych Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej

[hidepost=1]

W świetle dotychczasowej praktyki pięciu z ośmiu rzeczników generalnych było zawsze obsadzanych przez największe państwa UE. Swoich „stałych” rzeczników generalnych posiadały: Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Włochy i ­Hiszpania. Pozostali trzej rzecznicy wybierani byli na zasadzie alfabetycznej rotacji pomiędzy pozostałymi 22 (przed rozszerzeniem UE o Chorwację w dniu 1.7.2013 r.) państwami członkowskimi. Co istotne, wspomniana deklaracja nr 38 przesądza, że Polska będzie posiadać zawsze „stałego” rzecznika generalnego, dołączając tym samym do uprzywilejowanego, elitarnego grona sześciu największych państw UE. Pozostałych pięciu rzeczników generalnych (w tym dwóch nowych od 2015 r.) ma być nadal powoływanych w systemie rotacji.

Podkreślić należy, że rzecznicy generalni działają zasadniczo jedynie przy Trybunale Sprawiedliwości. Pod zbiorczym pojęciem Trybunału Sprawiedliwości UE, art. 19 TUE⁷ rozumie bowiem: Trybunał Sprawiedliwości, Sąd (dawniej Sąd Pierwszej Instancji) i sądy wyspecjalizowane (jak do tej pory istnieje jeden sąd wyspecjalizowany w postaci Sądu do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej). Wszystkie one są objęte nazwą Trybunał Sprawiedliwości UE, choć rzecznicy generalni występują jedynie we właściwym Trybunale Sprawiedliwości. Nie ma ich w pozostałych instytucjach sądowych, chociaż, zgodnie z art. 254 TFUE, Statut Sądu może przewidywać, że Sąd wspierany będzie także przez rzeczników generalnych. W takim przypadku funkcję rzeczników mają pełnić wyznaczeni dotychczasowi sędziowie Sądu.

Kandydaci na rzeczników generalnych muszą odpowiadać takim samym wymogom, co kandydaci na sędziów TSUE. Na podstawie art. 19 ust. 2 TUE
i art. 253 TFUE są oni wybierani spośród osób o niekwestionowanej niezależności i mających kwalifikacje wymagane w ich państwach do zajmowania najwyższych stanowisk sądowych lub są prawnikami o uznanej kompetencji. W praktyce są to często osoby z tytułami akademickimi. Przykładowo, „polski” rzecznik generalny
M. Szpunar jest profesorem prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego, zaś „polski” sędzia TSUE M. Safjan, profesorem prawa na Uniwersytecie Warszawskim. W składzie dominują mężczyźni, pierwszą panią rzecznik generalną Simone Rozès mianowano dopiero w 1981 r. W dniu 1.1.2014 r. pośród dziewięciu rzeczników generalnych jedynie dwóch było kobietami.

Kandydatury na sędziów i rzeczników generalnych zgłaszają same państwa członkowskie, jednak biorąc pod uwagę niezwykle wysoką pozycję wymienionych funkcjonariuszy UE i konieczność wyłonienia najlepszych kandydatur, TFUE w art. 255 postanowił o utworzeniu komitetu, którego zadaniem jest opiniowanie kandydatów do wykonywania funkcji sędziego i rzecznika generalnego w TSUE i Sądzie. W skład komitetu wchodzi siedem osobistości wybranych spośród byłych członków Trybunału Sprawiedliwości i Sądu, członków krajowych sądów najwyższych i prawników o uznanej kompetencji, przy czym jedną z kandydatur proponuje Parlament Europejski. Komitet wydaje opinie o kandydacie, po czym rządy państw członkowskich UE za wspólnym porozumieniem mianują rzecznika generalnego. Mianowanie przybiera formę decyzji. Kadencja rzecznika generalnego wynosi 6 lat, może on być jednak ponownie mianowany. Ponadto, co 3 lata następuje częściowe odnowienie składu rzeczników generalnych, dotyczące, zgodnie z art. 9 Statutu TSUE⁸, za każdym razem czterech rzeczników generalnych. Kadencja rzecznika generalnego rozpoczyna się zasadniczo w dniu wskazanym w akcie mianowania, przy czym przed podjęciem obowiązków każdy z rzeczników generalnych ślubuje, przed Trybunałem Sprawiedliwości obradującym na posiedzeniu jawnym, wykonywać swe obowiązki bezstronnie i sumiennie oraz utrzymać
w tajemnicy treść obrad Trybunału.

[/hidepost]