Skład sądu w sprawach opiekuńczych – uwagi praktyczne

Specyfika spraw prowadzonych przez wydziały rodzinne, zwłaszcza spraw nieprocesowych dotyczących osób małoletnich, wymaga od sędziów dużej elastyczności. Pomimo licznych nowelizacji KRO, regulacja ustawowa cały czas nie jest kompleksowa. Pewne rozwiązania przyjęte przez ustawodawcę, często z czasem przestają być wystarczające wobec powstających w praktyce problemów. Sędziowie rodzinni zmuszeni są niejednokrotnie „lawirować” wśród obowiązujących przepisów, aby optymalne, ich zdaniem orzeczenie, znalazło swą podstawę w obowiązującym prawie materialnym.
[hidepost=1]

Wprowadzenie

Szeroki wachlarz możliwych rozstrzygnięć dawały przepisy art. 97 § 2 KRO – w sprawach, gdzie oboje rodzice stoją niejako po przeciwnych stronach postępowania sądowego oraz art. 109 § 1 KRO, który stanowi, że w razie zagrożenia dobra dziecka, sąd wyda odpowiednie zarządzenia (katalog zarządzeń przedstawiony w kolejnym paragrafie jest jedynie przykładowy). Cała działalność sądów rodzinnych opiera się bowiem na, akcentowanej w doktrynie, judykaturze i aktach prawa międzynarodowego, zasadzie dobra dziecka.

Orzeczenia sądów rodzinnych często wyprzedzają działania ustawodawcy, w pewnym sensie wymuszając na nim zmiany legislacyjne.

 Przykładowo, uregulowanie kontaktów rodzica z dzieckiem nie znajdowało przez szereg lat podstawy prawnej w obowiązujących przepisach, choć sprawy dotyczące kontaktów stanowiły znaczną część spraw opiekuńczych, prowadzonych na wniosek. Sędziowie regulowali kontakty, powołując się na przepis art. 97 § 2 KRO. Z czasem sporów „okołokontaktowych” było więcej, np. kto ponosi koszty dojazdów na kontakty, kto odbiera i odprowadza dziecko, czy możliwe jest ustalenie innych form kontaktów niż osobiste, czy w razie wyjazdu dziecka rodzic ma obowiązek poinformować o tym drugiego rodzica, czy możliwe jest uregulowanie kontaktów dziecka z dalszymi krewnymi. Ilość i różnorodność problemów, pojawiających się przy okazji prowadzenia postępowania w sprawie uregulowania kontaktów, skłoniły ustawodawcę do uzupełnienia w ramach nowelizacji z 6.11.2008 r.¹ KRO o cały oddział zatytułowany „Kontakty z dzieckiem”. Wprowadzone przepisy regulują kwestie kontaktów dość szczegółowo, ale jest bardzo prawdopodobne, że w poszczególnych sprawach pojawią się problemy wymagające rozstrzygnięcia, które nie znajdzie podstaw w art. 113 i n. KRO.

Specyfika postępowania w sprawach opiekuńczych

Znaczna część spraw opiekuńczych wymaga przeprowadzenia żmudnych, długotrwałych postępowań sądowych z przesłuchiwaniem wielu świadków i zasięganiem opinii specjalistycznych placówek włącznie. Niejednokrotnie postępowanie w tych sprawach prowadzone jest przez okres dłuższy niż rok (znam przykład sprawy opiekuńczej prowadzonej bez zawieszenia przez ponad 5 lat). W większości spraw nieprocesowych dotyczących małoletnich, a toczących się na wniosek, uczestnicy nie poprzestają na jednym wniosku.

 Przykładowo, w odpowiedzi na wniosek matki o pozbawienie ojca władzy rodzicielskiej, ojciec składa wniosek o uregulowanie jego kontaktów z dzieckiem; w sprawie z wniosku babki o ustanowienie jej rodziną zastępczą dziecka (prowadzonej pod kątem ograniczenia rodzicom władzy rodzicielskiej), ojciec składa wniosek o zawieszenie władzy rodzicielskiej matki ze względu na jej długotrwały pobyt za granicą. Przykłady te można mnożyć.

Bardzo często zdarza się też, że w postępowaniu dowodowym prowadzonym w sprawach z urzędu, dotyczących pozbawienia lub ograniczenia władzy rodzicielskiej, wychodzą na jaw okoliczności uzasadniające ingerencję sądu inną niż zakładana przy inicjowaniu sprawy.

 I tak np. przy prowadzeniu sprawy o ograniczenie władzy rodzicielskiej obojga rodziców okazuje się, że wykonywanie władzy rodzicielskiej przez jednego z nich powinno zostać zawieszone wobec wyraźnego zaistnienia przesłanek z art. 110 § 1 KRO. Często także biegli Rodzinnych Ośrodków Diagnostyczno-Konsultacyjnych (RODK), sporządzając opinię w sprawie dotyczącej władzy rodzicielskiej, wskazują wprost we wnioskach opinii na zasadność uregulowania kontaktów lub wydania zarządzeń, wykraczających poza pierwotny przedmiot postępowania.

[/hidepost]