Sprawozdanie z konferencji „Zarządzanie sądami a dostęp do wymiaru sprawiedliwości”

Noel Rubotham przedstawiciel ­Europejskiej Komisji ds. Efektywności Wymiaru Sprawiedliwości przy Radzie Europy⁴ zaprezentował pogląd, że niezawisłość sędziowska nie jest celem samym w sobie, istotna jest skuteczność i jakość systemu sądowniczego. W tym kontekście ważne są zasoby rzeczowe służące wymiarowi sprawiedliwości. Zaspokojenie potrzeb finansowo-rzeczowych sądów stanowi warunek ich niezależności.

Istnieją trzy modele zarządzania sądami: unitarny – w pełni oddany władzy wykonawczej, zdecentralizowany realizowany poprzez radę sądowniczą i czynniki rządowe oraz autonomiczny – wykonywany przez organ zewnętrzny do systemu sądowniczego, który zarządza istotnymi dla niego procesami.

Ostatnia część konferencji stanowiła przegląd struktury sądownictwa w wybranych krajach, sposobów finansowania krajowych systemów sądowniczych oraz mechanizmów ochrony niezawisłości sędziowskiej, które przedstawili: prof. Vittorio Franchiotti (Uniwersytet w Genui), Stephen Anthony (adwokat, USA), Henrik Engell Rhod (Dania) i Noel Rubotham (przedstawiciel CEPEJ).

Reprezentująca polską naukę prawa dr hab. Dobrosława Szumiło-Kulczycka przedstawiła zagrożenia płynące ze skumulowania w jednym ośrodku decyzyjnym uprawnień Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego, mającego uprawnienia tworzenia jednostek sądownictwa, uprawnienia administracyjne wobec sądów, kierowania zasobów rzeczowych do sądów oraz podmiotu sprawującego nadzór nad mechanizmem przydziału spraw sędziom (przygotowanego mechanizmu ich centralnego losowania).

Dr Katarzyna Gajda-Roszczynialska zaprezentowała rozwiązania zawarte w projekcie ustawy o SN w zakresie udziału ławników w najwyższej instancji sądowniczej oraz braku stabilności orzecznictwa spowodowanego wprowadzeniem we wskazanej ustawie nowego środka w postaci skargi nadzwyczajnej.

Zamykając konferencję, Prezes MEDEL Michelini Gualtiero zadał pytanie o możliwość miarodajnego porównywania różnych systemów prawnych. Stwierdził, że próby i dokonywanie takich porównań są jednak konieczne dla stałego monitorowania standardów wymiaru sprawiedliwości we wszystkich krajach członkowskich i służą uzyskaniu wiedzy, czy rządzący nie przekroczyli granicy praworządności i nie tworzą zagrożeń dla demokracji.

Prezes MEDEL przedstawił konieczność wygłoszenia obaw w tym przedmiocie, wobec reform aktualnie dokonywanych w Polsce. Podkreślił, że wspólnota Stowarzyszenia jest żywo zainteresowana tymi problemami.

Prof. Tadeusz Ereciński (Uniwersytet Warszawski) przedstawił negatywny wpływ na system wymiaru sprawiedliwości instytucji prawnych przyjętych w nowej ustawie o SN. Wskazał, że przy pomocy zwykłych ustaw dokonuje się zburzenia równowagi władz i zmiany ustroju. W tym kontekście przywołał przewidziane w ustawie przerwanie konstytucyjnej kadencji Pierwszej Prezes Sądu Najwyższego.

Prof. Tadeusz Ereciński sprzeciwił się tendencji do pojmowania sędziów jako „naszych” w rozumieniu jakiejkolwiek władzy. Zanegował metodę podporządkowania administracyjnego sędziów przez władze, po to, by dokonać podporządkowania ich umysłów i dojść do stanu sędziowskiego o mentalności urzędniczej – i w efekcie orzekania według oczekiwań władzy politycznej. Stwierdził, że zaistniał gorzki koniec reformy wymiaru sprawiedliwości zarówno dla społeczeństwa, jak i dla rządzących.

(IS)

* Autor jest sędzią Sądu Rejonowego Szczecin Centrum.

¹ Wypowiedzi przedstawiane przez prelegentów w języku angielskim opracowano na podstawie bezpośredniego tłumaczenia dokonywanego na konferencji.

² Dalej jako: MEDEL.

³ ENCJ; dalej jako: Sieć.

⁴ Dalej jako: CEPEJ.