W jakim zakresie Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest zwolniony od opłat egzekucyjnych?

Jacek Wydzierzecki

Zwolnienie państwowych osób prawnych od obowiązku ponoszenia opłat sądowych oraz komorniczych

Jeżeli chodzi o zwolnienie od kosztów sądowych z mocy ustawy, to w pierwszym rzędzie należy wskazać art. 100 ust. 1 KosztSądCywU, zgodnie z którym strona w całości zwolniona od kosztów sądowych z mocy ustawy nie uiszcza opłat sądowych i nie ponosi wydatków, które obciążają tymczasowo Skarb Państwa. Przy całkowitym zwolnieniu od kosztów sądowych strona będzie korzystała również w pełnym zakresie ze zwolnienia od kosztów komorniczych a zatem zarówno z wydatków, jak i opłat sądowych. O tym, jakie osoby i w jakich sprawach nie mają obowiązku uiszczania kosztów sądowych, stanowi przede wszystkim art. 96 KosztSądCywU¹⁰.

W tym miejscu należy wskazać, że art. 45 ust. 1 KosztKomU wraz z art. 771 KPC stanowi obecnie kompletne uregulowanie problematyki zwolnienia strony od kosztów postępowania egzekucyjnego.

Odnośnie do państwowych osób prawnych kwestia zwolnienia z opłat sądowych została również uregulowana w przepisach szczególnych. Podkreśla się że ww. przepis art. 96 KosztSądCywU uzewnętrznia zamysł ustawodawcy skupienia w jednej ustawie problematyki kosztów sądowych, rozproszonej w różnych aktach prawnych, w szczególności w Kodeksie postępowania cywilnego (art. 111–116 i 463) oraz w Kodeksie pracy (art. 263). Zamysł ten powiódł się jednak tylko częściowo, podobnie jak zamierzenie zdecydowanego ograniczenia zwolnień od kosztów sądowych zawartych w ustawach szczególnych. W konsekwencji nadal istnieją przepisy zwalniające od kosztów sądowych zamieszczone w wielu ustawach szczególnych, w tym również w przepisach SystUbSpołU¹¹.

Zwolnienie ZUS od obowiązku ponoszenia opłat sądowych oraz komorniczych

Stosownie do art. 114 ust. 4 SystUbSpołU w zakresie prowadzonej działalności określonej w ustawie ZUS nie ponosi opłat skarbowych i sądowych.

Podkreślić należy kategoryczną formę „nie ponosi”, co również sugeruję na jasną intencję ustawodawcy, aby ZUS nie uiszczał zarówno opłat skarbowych, jak i sądowych. Nie ulega wątpliwości, że w przypadku ZUS nie wchodzi w grę stosowanie art. 45 ust. 2 KosztKomU, gdyż nie jest statio fisci Skarbu Państwa.

Okoliczność, że zwolnienie od opłat sądowych, o którym mowa w art. 114 ust. 4 SystUbSpołU, rozciąga się na opłaty egzekucyjne, wynika z treści art. 45 ust. 1 KosztKomU. Należy jednak zadać zasadnicze pytanie, czy zwolnienie przewidziane w art. 114 ust. 4 SystUbSpołU powoduje automatycznie zwolnienie od wszystkich opłat komorniczych? Problem ten ma wymiar praktyczny z uwagi na wprowadzenie z dniem 1.1.2019 r. przez KosztKomU instytucji tzw. opłat końcowych. Odpowiedź byłaby prosta, gdyby ustawodawca w ww. przepisie wprost wskazał na „opłaty egzekucyjne”, czego jednak w art. 114 ust. 4 SystUbSpołU zabrakło.

Ma to dodatkowe znaczenie w związku z fatalnym poziomem legislacyjnym ustawy o kosztach komorniczych, który powoduje, że stosowanie przepisów wyłączających pobieranie opłaty końcowej rodzi wiele problemów praktycznych. Wskazano na liczne błędy redakcyjne, niespójności i wątpliwości co do ratio legis poszczególnych regulacji¹².

Wobec tego odwoływanie się do racjonalności ustawodawcy i jego rzeczywistych intencji w wypadku przepisów KosztKomU kompletnie zawodzi. Należy zatem kierować się, co do zasady, regułami wykładni językowej, logicznej i systemowej. Jeśli chodzi o kwestię ustawowego zwolnienia osób fizycznych oraz prawnych (a więc i ZUS) od opłat komorniczych prymat należy dać przede wszystkim wykładni celowościowej i logicznej.

O ile brzmienie art. 114 ust. 4 SystUbSpołU („nie ponosi opłat skarbowych i sądowych”) nie budzi wątpliwości co do intencji ustawodawcy odnośnie wskazanych w tym przepisie rodzajów kosztów, to wątpliwości budzi już przedmiotowy zakres tego zwolnienia. W postanowieniu z 19.12.2007 r., V CZ 114/07 Sąd Najwyższy wskazał, że zwolnienie od ponoszenia opłat sądowych nie dotyczy jakiejkolwiek działalności ZUS, lecz działalności określonej w ustawie. Oznacza to, że poza zwolnieniem ZUS od obowiązku ponoszenia opłat sądowych pozostaje jego działalność związana z dochodzeniem roszczeń wynikających z umów zawieranych z podmiotami zewnętrznymi, w ramach zapewnienia bieżącej obsługi technicznej jednostek organizacyjnych. Ze stanowiskiem tym należy się zgodzić zważywszy, że działalność ta związana jest nie tylko z majątkiem, który wraz z wejściem w życie SystUbSpołUnieodpłatnie przeszedł na własność ZUS (zob. art. 114 ust. 1 SystUbSpołU ), ale dotyczy przede wszystkim zadań wskazanych w art. 68 ust. 1 i art. 69 w zw. z art. 3 ust. 1 SystUbSpołU. Sąd Najwyższy w ww. postanowieniu wskazał, że ww. art. 114 ust. 4 SystUbSpołU, ustalając zakres zwolnienia od opłat, odwołuje się do kryterium przedmiotu działalności ZUS, a nie kryterium podmiotowego.

Podkreślenia wymaga, że zwolnienie od kosztów, zarówno w postępowaniu rozpoznawczym, jak i egzekucyjnym, ma charakter tymczasowy, aby nie utrudnić lub uniemożliwić danemu podmiotowi dochodzenia swoich praw albo podjęcia obrony, a w postępowaniu egzekucyjnym wyegzekwowania świadczenia. Jeżeli zaś strona uzyska (w postępowaniu egzekucyjnym wyegzekwuje) określoną należność, to powinna uiścić koszty sądowe, od których była zwolniona.

W postępowaniu rozpoznawczym, jeżeli strona nie uzyska żadnej należności, to nie ponosi definitywnie kosztów sądowych, od których była zwolniona. Wówczas zwolnienie o charakterze tymczasowym przekształca się w zwolnienie ostateczne. Rozwiązania tego nie przeniesiono w pełni na grunt zwolnienia od kosztów komorniczych, albowiem w tym wypadku podmiot zwolniony od ich ponoszenia w pewnych wypadkach będzie musiał ponieść ostatecznie te koszty¹³.

Strona 2 z 3«123 »