Zapowiedź numeru tematycznego Kwartalnika „Iustitia”: Językoznawstwo sądowe w praktyce1
Plagiat jako przedmiot analizy biegłego językoznawcy
dr hab. Michał Szczyszek, prof. UAM (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu)
Plagiat w polskim prawodawstwie jest o ścigany z art. 115 ust. 1 ustawy z 4.2.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych4. Jest to – niekiedy wbrew opiniom różnych środowisk (artystycznych, naukowych, studenckich itp.) – niebagatelne przekroczenie normy prawnej, zagrożone nawet karą pozbawienia wolności do lat 3. W artykule przeanalizujemy dwie (zamknięte już) sprawy dotyczące plagiatu w środowisku naukowym. Ogląd materiału przeprowadzamy z lingwistycznego punktu widzenia i na podstawie długoletniego doświadczenia jako biegły sądowy w zakresie językoznawstwa. Na tych wybranych przykładach będziemy starali się pokazać m.in. językowe mechanizmy kamuflowania plagiatu. W trakcie lingwistycznej analizy tekstów podejrzewanych o plagiat zostały ujawnione nie tylko mechanizmy kamuflujące, ale – co niestety istotniejsze – został ujawniony sam plagiat. Celem artykułu jest zatem ukazanie przydatności analiz językoznawczych (wspartych ewentualnie i pomocniczo programami antyplagiatowymi) w postępowaniu (przed)sądowym w zakresie złamania praw autorskich w związku z plagiatem, co stanowi istotny dowód w procesie ustalania stanu faktycznego. Hipoteza, jaką będziemy starali się zweryfikować, brzmi: narzędzia lingwistyczne umożliwiają precyzyjne i jednoznaczne określenie, czy badany tekst jest plagiatem (i w jakim stopniu), czy też nim nie jest; żeby przeprowadzić analizy badawcze w kierunku udowodnienia zaistnienia plagiatu niekonieczne są kompetencje inne niż lingwistyczne (tj. np. z zakresu metrologii, genetyki itp. jeśli badany tekst dotyczy właśnie zagadnień metrologicznych czy genetycznych): zastosowanie lingwistyki jest tu wystarczające.
Rola biegłego językoznawcy w systemie kontradyktoryjnym
dr Krzysztof Kredens (Aston Institute for Forensic Linguistics, Aston University, Birmingham UK)
Niniejszy artykuł przedstawia zagadnienia związane z rolą biegłego językoznawcy w systemach prawnych wykorzystujących model kontradyktoryjny procesu karnego. W modelu tym strony postępowania zbierają i przedstawiają dowody we własnym zakresie. Sędzia podejmuje decyzje tylko odnośnie do dopuszczalności poszczególnych dowodów, a o ich wartości w sądach I instancji decyduje ława przysięgłych. Strony powołują własnych biegłych bez udziału sędziego, zaś ci często przedstawiają rozbieżne interpretacje materiału dowodowego. Co ciekawe, metodologicznie rzetelne ekspertyzy prowadzące do jednoznacznych wniosków mogą padać ofiarą retorycznych ataków strony przeciwnej, prowadząc w efekcie do sceptycznego przyjęcia przez ławę przysięgłych owych wniosków.
W artykule omówiona zostanie rola biegłego językoznawcy na poszczególnych etapach postępowania karnego, od momentu jego zatrudnienia przez pełnomocnika oskarżonego bądź oskarżyciela, aż do przesłuchania przez prawników stron w obecności ławy przysięgłych. Przedyskutowane zostaną także wytyczne dla biegłych, zarówno te zawarte w oficjalnych zaleceniach ministerialnych, jak i w orzecznictwie, oraz wpływ tych wytycznych na metodologię przygotowywania i przedstawiania ekspertyz. Poruszona zostanie kwestia zróżnicowanego typu odbiorców ekspertyz i trudności związanych z koniecznością kompleksowego, a jednocześnie przystępnego przedstawiania wyników analiz zwłaszcza członkom ławy przysięgłych.
Szczególną uwagę artykuł poświęci propagowanemu w piśmiennictwie anglosaskim paradygmatowi biegłego językoznawcy jako „przewodnika”, tj. takiego uczestnika postępowania, którego jedynymi zadaniami są przygotowanie dla sądu analizy przedmiotowego materiału dowodowego i wskazanie wariantów interpretacyjnych. Określenie wartości dowodowej poszczególnych wariantów pozostawione jest ławie przysięgłych.
1 Pod red. Małgorzaty Gębki-Wolak (UMK) i Michała Szczyszka (UAM).
2 M. Grzelka, A. Kula, Przytoczenie w przekazie medialnym, Poznań 2012, s. 14.
3 Wyrok SN – Izba Cywilna z 10.2.2016 r., I CSK 231/15, Legalis.
4 T. jedn.: Dz.U. z 2021 r. poz. 1062.