Zwrot kosztów najmu pojazdu zastępczego z perspektywy ubezpieczycieli
[hidepost=1]
Po trzecie, samo poniesienie wydatków na najem pojazdu zastępczego nie oznacza jeszcze, że roszczenie poszkodowanego jest zasadne i zasługuje
na uwzględnienie. W uchwale SN (7) z 17.11.2011 r.34 podkreślono bowiem, że nie chodzi o każdy poniesiony wydatek, ale tylko o taki, który w świetle okoliczności danej sprawy uznać można za „celowy” i „ekonomicznie uzasadniony”. W omawianej uchwale nie wyjaśniono wprost znaczenia wskazanych kryteriów, niemniej
w samej uchwale można doszukiwać się pewnych – jak ujmuje to R. Trzaskowski – wskazówek co do ich rozumienia35. Sąd Najwyższy zaznaczył bowiem, że w każdej sytuacji roszczenie o wynagrodzenie pewnych uszczerbków (wydatków) musi być celowe i ekonomicznie uzasadnione. Konieczne jest więc zachowanie rozsądnej proporcji między korzyścią wierzyciela a obciążeniem dłużnika. Należy zatem postulować rozsądne i „ekonomiczne” podejmowanie działań przez poszkodowanego,
co oznacza, że zwrot poniesionych przez niego (z jego własnej inicjatywy) kosztów nie będzie następował zawsze w ich pełnej wysokości. Zakres kompensacji tych kosztów wyznaczać powinno kryterium ich „ekonomicznej zasadności”. Należy przyjąć, że „celowość” i „ekonomiczna zasadność” są kategoriami obiektywnymi odnoszącymi się do konkretnej potrzeby poszkodowanego w konkretnej sytuacji odszkodowawczej, podkreślającymi niejako zasadę indywidualizacji odszkodowania. Nie można tym samym utożsamiać wskazanych pojęć wyłącznie z subiektywnymi wyborami poszkodowanego, co do sposobu czy metody kompensacji szkody. W takiej bowiem sytuacji, tj. kiedy jedynym wyznacznikiem byłby tylko wybór poszkodowanego, każdy koszt i wydatek byłby a priori celowy
i ekonomicznie zasadny. Stąd, co zresztą wynika z uzasadnienia uchwały SN (7) z 17.11.2011 r.36, najem pojazdu zastępczego nie będzie celowy, jeżeli
np. poszkodowany dysponuje innym pojazdem. Wreszcie, do rozważenia pozostaje kwestia ciężaru dowodu w zakresie „celowości” i „ekonomicznej zasadności” najmu. Skoro kompensacji podlegać ma wydatek poniesiony z inicjatywy poszkodowanego, to rzeczą naturalną jest, że to poszkodowany powinien udowodnić zaistnienie wskazanych przesłanek kompensację dopuszczających. Nie można zgodzić się z pojawiającym się stanowiskiem37, że na poszkodowanym spoczywa wyłącznie ciężar udowodnienia zaistnienia wypadku, braku możliwości skorzystania z innego pojazdu, zawarcia umowy najmu i opłacenia czynszu oraz korzystania
z najętego pojazdu. Takie zapatrywanie prowadzi do utożsamienia „potrzeby najmu” z subiektywnym wyborem poszkodowanego. Co więcej, z uchwały
SN z 12.4.2012 r.38 wywieść można, że gdyby intencją SN było przerzucenie ciężaru dowodu w omawianym zakresie na ubezpieczycieli, zostałoby to przez SN wyraźnie wskazane. Stąd na ubezpieczycielu spoczywa ewentualnie ciężar udowodnienia ekscepcji i faktów uzasadniających np. oddalenie powództwa39, jeżeli nie zgadza się on z dowodami, które w opinii powoda (poszkodowanego) mają przemawiać za „celowością” i „ekonomiczną zasadnością” wydatków na najem.
Po czwarte, kompensacji nie muszą podlegać w całości nawet „celowe” i „ekonomicznie uzasadnione” wydatki na najem pojazdu zastępczego. Skoro wydatki takie kompensowane są w ramach ciążącego na sprawcy lub jego ubezpieczycielu OC obowiązku odszkodowawczego, to dotyczą ich ogólne zasady ustalania wysokości odszkodowania. Z uzasadnienia uchwały SN(7) z 17.11.2011 r.40 wynika bowiem, że jakkolwiek zakres kompensacji omawianych wydatków wyznaczać powinno ad casum kryterium ich „celowości” oraz „ekonomicznej zasadności”, to jednak rzeczoną kompensację rozważać należy także przy uwzględnieniu m.in. zasady compensatio lucri cum damno. Stanowisko powyższe prezentowane było w orzecznictwie SN jeszcze przed wydaniem uchwały SN(7) z 17.11.2011 r., przykładowo, w uzasadnieniu wyroku z 8.9.2004 r.41
Problem przelewu wierzytelności z tytułu wydatków na najem pojazdu zastępczego
Jak wyżej wskazano, podstawowym sposobem „rozliczeń” poszkodowanego z podmiotem wynajmującym mu pojazd zastępczy jest przelew wierzytelności przyszłej, która przysługiwać ma poszkodowanemu od ubezpieczyciela. Zagadnieniu temu poświęcić trzeba nieco uwagi. W orzecznictwie powszechnie dopuszcza się możliwość cesji wierzytelności przyszłej42. Jednak pojęcie wierzytelności przyszłej nie jest pojęciem jednorodnym – przyjmuje się bowiem, że obejmuje ono zarówno wierzytelności warunkowe i terminowe, jak i ekspektatywy wierzytelności, ale również tzw. nadzieje na powstanie wierzytelności43. W omawianym przypadku
a priori odrzucić trzeba rozumienie zwrotu wydatków za najem pojazdu zastępczego jako wierzytelności z zastrzeżeniem warunku lub terminu. Stąd możliwa może być wyłącznie kwalifikacja wskazanej wierzytelności przyszłej albo jako „klasycznej” ekspektatywy, albo nadziei na powstanie wierzytelności.
[/hidepost]