Papua Nowa Gwinea, Papua i Nowa Gwinea 2013

Haus tambaran

Prawdziwy papuaski mężczyzna nie mieszka z żoną lub z żonami, bo może mieć ich kilka, ale czas w swym dorosłym życiu spędza z przyjaciółmi w haus tambaran (dom duchów w języku tok pisin, opartym na języku angielskim, wehikularnym języku kreolskim, którym posługuje się 4 mln mieszkańców Papui Nowej Gwinei⁶). Haus tambaran położony jest w centrum wioski i jako najokazalszy w niej dominuje. Kobiety nie mają do niego wstępu. Obok niego znajdują się mniejsze domy zajmowane przez kobiety i dzieci. Dziewczęta mieszkają z matkami do zamążpójścia, chłopcy do wieku 5–6 lat, po czym udają się do domu duchów, gdzie spędzają resztę życia. Oczywiście rozłąka mieszkaniowa nie stoi na przeszkodzie realizacji małżeńskich obowiązków. Jako że na terenie wioski takie praktyki są wysoce niestosowne, dla ich wypełniania małżonkowie udają się do tylko sobie znanego miejsca w dżungli⁷. W domu duchów odbywają się rytualne inicjacje. Jednocześnie dom pęcznieje wypełniony olśniewającymi, hipnotyzującymi, omszałymi rzeźbami i maskami demonów. Uwodzą mnie i kupuję. Do mojego muzeum portretów istot demonicznych.

Kot

Poza dżunglą, w Papui Nowej Gwinei przyszło mi spędzić parę dni w ośrodkach miejskich. Jest ich niewiele i przypominają osady z porozrzucanymi barakami,
w większości otoczonymi drutami kolczastymi z uwagi na niebezpieczeństwo napadów (widok spacerowiczów wymachujących maczetami to codzienny obraz).
W Vamiono, gdzie w konsulacie musiałem ubiegać się o jedną wiz indonezyjskich, znajdował się lokalny kot (sąd w języku tok pisin), który odwiedziłem. Przeprowadziłem tam rozmowę z sędzią, a właściwie ­magistrate. W Papui Nowej Gwinei z uwagi na wpływ sąsiedniej Australii, która administrowała na tych terenach, przyjęto australijski system sądownictwa, w którym większość spraw rozpoznają urzędnicy sądowi wyposażeni w kompetencje sędziego⁸. Pomimo tego, że Vamino jest stolicą jednej z największych prowincji Sandaun, w sądzie orzekało tylko dwóch magistrates. Okazuje się, że Papuasów nie wyróżnia, poza przypadkami bezczeszczenia zwłok w celach konsumpcyjnych i palenia rzekomych czarownic, wyjątkowo odmienna od polskiej ­aktywność przestępcza. Na wokandzie karnej widniały sprawy dotyczące czynów przeciwko życiu i zdrowiu, bezpieczeństwu w komunikacji, wolności seksualnej czy znieważeń funkcjonariuszy publicznych.

Papua i Papua Zachodnia

Wojownik z plemienia Dani
Nowa Gwinea, którą pierwotnie zamieszkiwały
i w znacznej części zamieszkują ludy papuaskie, jest trwale podzielona. Rządzona przez Papuasów Papua Nowa Gwinea zajmuje wschodnią część wyspy i jest wytworem podziałów kolonialnych. W XIX w. wschodnią cześć wyspy na północy zajęli Niemcy, a na południu Brytyjczycy. Na początku XX w. nowo powstała Australia objęła administrację części brytyjskiej, a po I wojnie światowej także niemieckiej. Australijska część wyspy przyjęła nazwę Papua Nowa Gwinea i ogłosiła niepodległość w 1975 r. Zachodnia część wyspy do 1962 r. należała do Holandii i stanowiła Nową Gwineę Holenderską. Obecnie jako część Indonezji pozostaje podzielona na dwie prowincje: Papua oraz Papua Zachodnia (znacznie mniejsza i zajmująca półwysep Ptasia Głowa)⁹. Papua to nadal jedno z najciekawszych etnicznie i najrzadziej odwiedzanych miejsc na świecie. Tam, otrzymawszy specjalne zezwolenie indonezyjskiej policji, dotarłem do plemion Dani, żyjących
w malowniczo otoczonej stromymi i zamglonymi Górami Śnieżnymi Dolinie Baliem (odkrytej dopiero pod koniec lat 30. XX w.). Członkowie tego plemienia reprezentują neolityczną kulturę niewiadomego pochodzenia¹⁰, nadal nie noszą ubrań, przechowują w swych domach zmumifikowane ciała przodków, a wśród kobiet utrzymuje się zwyczaj miażdżenia swych palców po śmierci osoby bliskiej.