Raport specjalnego sprawozdawcy ONZ o zmianach w polskim wymiarze sprawiedliwości

Jak poinformowały media 6.6.2018 r. na stronie internetowej Rady Praw Człowieka ONZ, upubliczniony został raport specjalnego sprawozdawcy ONZ na temat zmian w polskim systemie prawnym¹.

Polski wymiar sprawiedliwości stał się przedmiotem raportu sporządzonego przez specjalnego sprawozdawcę ONZ Diego Garcię-Sayana. Krytykuje on przeprowadzone w Polsce zmiany, wskazując, że poprzez umożliwianie ingerencji władz ustawodawczych i wykonawczych ograniczana jest niezależność sądownictwa.

Sprawozdawca ONZ zaznacza, że każdemu krajowi przysługuje prawo do reformy. Poddaje jednak krytyce wiele jej postanowień przyjętych w Polsce po wyborach w 2015 r.

„Głównym skutkiem – jeśli nie głównym celem środków przyjętych przez większość rządzącą było ograniczenie konstytucyjnie chronionej zasady niezależności sądownictwa oraz umożliwienie organom ustawodawczym i wykonawczym ingerowania w wymiar sprawiedliwości” – stwierdza dokument zamieszczony na stronie Rady Praw Człowieka ONZ.

Garcia-Sayan przygotował raport na podstawie analizy przeprowadzonej w Polsce w dniach: 23–27.10.2017 r. Powołuje się m.in. na rozmowy z przedstawicielami władz, komisji Sejmu i Senatu, sędziami, prokuratorami, a także reprezentantami polskich i zagranicznych organizacji pozarządowych.

Cytuje m.in. opinie Komisji Weneckiej. „Wymóg niezależności odnosi się w szczególności do procedury mianowania sędziów, gwarancji związanych z bezpieczeństwem ich pozycji, warunkami awansu, przenoszeniem, zawieszaniem i zaprzestaniem pełnienia ich funkcji oraz faktyczną niezależnością sądownictwa od ingerencji politycznej władzy wykonawczej i władzy ustawodawczej” – głosi dokument.

Zarzuca, że po zwycięstwie wyborczym, partia obecnie rządząca zainicjowała „serię kontrowersyjnych reform, które podkopały demokratyczne instytucje w kraju, spolaryzowały opinię publiczną i zmieniły relacje Polski z UE”. Działania rządu, dodaje, wywołały w kraju protesty na dużą skalę i zrodziły zagrożenie sankcjami ze strony Komisji Europejskiej.

Według autora raportu, wcielaniu proponowanej reformy sądownictwa towarzyszył szeroko zakrojony atak propagandowy na sądownictwo. Przedstawia się je jako „kastę”, „państwo w państwie”, całkowicie samorządną korporację, której celem jest wyłącznie obrona własnych interesów, bez ponoszenia odpowiedzialności przed społeczeństwem.

Zaniepokojenie sprawozdawcy ONZ budzi szczególnie kampania „Sprawiedliwe Sądy” wszczęta przez Polską Fundację Narodową. Przywołuje on kontrowersje z powodu braku jej przejrzystości w kwestii sponsora i budżetu. Obwinia fundację o przedstawianie zniekształconego obrazu sądownictwa, z sędziami, którzy określani są jako wrogowie Polaków i zło w polskim społeczeństwie.

Za pierwszą ofiarę wprowadzonych zmian raport uznaje Trybunał Konstytucyjny. Działania rządu w celu kontroli Trybunału traktuje jako podważenie jego legitymacji i niezależności. „Obecnie Trybunał nie może zapewnić niezależnego i skutecznego zbadania konstytucyjności aktów ustawodawczych przyjętych przez prawodawcę. Sytuacja ta budzi poważne wątpliwości co do jego zdolności do ochrony zasad konstytucyjnych oraz przestrzegania praw człowieka i podstawowych wolności” – stwierdza dokument.

Autor koncentruje się m.in. na trzech regulacjach wprowadzających daleko idące zmiany w składzie i funkcjonowaniu sądów powszechnych, SN i KRS. Wskazuje na obawy co do zgodności tych aktów z międzynarodowymi standardami prawnymi. Stawia zarzut, że w rezultacie władza sądownicza pozostaje pod kontrolą władzy wykonawczej i ustawodawczej.

W ocenie Garcii-Sayana nie ma wątpliwości, że kryzys wynika z „grzechu pierworodnego” poprzedniej większości parlamentarnej. Opisuje szeroko historię związaną z mianowaniem sędziów na krótko przed odejściem poprzednio rządzących od władzy, a także odmowę przyjęcia przez prezydenta Andrzeja Dudę przysięgi od pięciu tzw. październikowych sędziów. Mówi o niewcielonych w życie decyzjach TK w sprawie wyboru sędziów z 3 i 9.12.2015 r., co nazywa pogwałceniem polskiej konstytucji. Dokument skupia się także na kontrowersjach związanych z niepublikowaniem orzeczeń TK.