Sprawozdanie z Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej „Rola biegłego w postępowaniu sądowym” (Wrocław 24.4.2014 r.)
Tematyka opiniowania i samych biegłych wzbudza w ostatnim okresie szczególne zainteresowanie. Roli biegłych w postępowaniu sądowym poświęcona była także ogólnopolska konferencja naukowa zorganizowana przez Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia” Oddział we Wrocławiu przy pomocy Katedry Prawa Gospodarczego Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu oraz Zakładu Postępowania Cywilnego WPAiE Uniwersytetu Wrocławskiego. Patronat nad tym wydarzeniem objął Prezes Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu Andrzej Niedużak.
Wprowadzenie
Konferencja odbyła się 24.4.2014 r. na terenie Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu. Uczestniczyło w niej około 350 osób. Była to pierwsza tak duża konferencja przygotowana przez Oddział we Wrocławiu w jego XV-letniej historii. Wśród uczestników byli sędziowie, biegli, radcowie prawni, adwokaci, naukowcy i studenci z całej Polski. Szczególnie liczna była grupa sędziów i biegłych.
Otwarcia konferencji dokonali: Prezes Zarządu Oddziału we Wrocławiu SSO Witold Firkowicz, Rektor Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu prof. dr hab. Andrzej Gospodarowicz oraz przedstawiciel WPAiE Uniwersytetu Wrocławskiego prof. nadzw. dr hab. Łukasz Błaszczak.
Program podzielono według nietypowego kryterium korporacyjnego. W części pierwszej referaty wygłosili pełnomocnicy (moderator: SSA w Łodzi Małgorzata Stanek), w drugiej biegli sądowi (moderator: SSA we Wrocławiu Bogusław Tocicki), a w trzeciej sędziowie (moderator: SSA we Wrocławiu Małgorzata Lamparska).
Dowód z opinii biegłego jako czynność dowodowa – de lege lata i de lege ferenda
Pierwszym prelegentem był prof. nadzw. UWr dr hab. Łukasz Błaszczak (radca prawny) który przedstawił referat pt. „Umowy dowodowe ze szczególnym uwzględnieniem dowodu z opinii biegłego w kontradyktoryjnym postępowaniu cywilnym”. Zarysował on problematykę umów dowodowych na gruncie nauki prawa procesowego cywilnego, wskazując na kontrowersyjność tego zagadnienia. Z referatu wynikało, że umowy dowodowe, w tym dotyczące dowodu z opinii biegłego, są z powodzeniem wykorzystywane w obcych porządkach prawnych. Odwołując się do rozwiązań przyjętych w postępowaniu arbitrażowym, prelegent opowiedział się przeciwko całkowitemu wykluczeniu takich umów w procesie, przyznając, że brak w tym względzie wyraźnej normy prawnej. Odniósł się do umów o rozkładzie ciężaru dowodu, a także ograniczeń umownych w zakresie dowodu z zeznań świadków. Podkreślił, że dopuszczenie umów dowodowych nie koliduje z zasadą swobodnej oceny dowodów. W wystąpieniu znalazł się także postulat de lege ferenda całkowitego uregulowania umów dowodowych.
Kolejny referat pt. „Co sędzia wiedzieć powinien, a czego wiedzieć mu nie wolno. Pojęcie wiadomości specjalnych w kontekście równouprawnienia stron postępowania sądowego” wygłosił dr Filip Przybylski-Lewandowski (adwokat). Skoncentrował się na określeniu granic wiedzy, którą, z jednej strony, sędzia powinien, a z drugiej, nie może prezentować w postępowaniu sądowym. W referacie tym skomplikowane zagadnienia z zakresu teorii prawa przedstawiane były na tle konkretnych przykładów z praktyki sądowej. Prelegent wskazał na szczególne znaczenie norm prawnych o charakterze formalnym (procesowym). To one określają, jakiego typu wiadomości mogą być w procesie wykorzystane i w jaki sposób mogą do procesu przeniknąć. Stanowią one jedną z gwarancji zasady równości stron postępowania. W dalszej części referatu wskazano czynniki dookreślające granice wiedzy sądu zarówno w postępowaniu cywilnym, jak i karnym.
W trzecim referacie pt. „Opinia prywatna w postępowaniu karnym z perspektywy obrończej” prof. nadzw. Uwr dr hab. Jacek Giezek (adwokat) zarysował skutki wprowadzenia możliwości korzystania z tzw. opinii prywatnej w postępowaniu karnym. Punktem wyjścia było stwierdzenie, że opinia taka nie jest de lege lata dopuszczalna. Zmiana brzmienia art. 393 § 3 KPK dokonana nowelizacją z 2013 r.1 otwiera możliwość sięgania po wszelkie dokumenty prywatne powstałe poza postępowaniem karnym, w tym po opinię prywatną. Prelegent zwrócił uwagę na podnoszony często w literaturze argument, że wprowadzenie takich opinii do procesu spowoduje zjawisko zasypywania sądu ekspertyzami przez strony zamożniejsze. Może to być odbierane jako ograniczenie prawa do obrony przez strony o niższym statusie materialnym. Wiele uwagi w referacie poświęcono praktycznym, a także etycznym aspektom zgłaszania przez obrońców wniosków o dopuszczenie dowodu z opinii prywatnej.
Na koniec części pierwszej wystąpił dr Wojciech Dubis (radca prawny) z referatem pt. „Procesowe narzędzia kwestionowania ustaleń dowodu z opinii biegłego w postępowaniu cywilnym”. Odniósł się on do tezy, że opinia biegłego stanowi wyłączny środek dowodowy, który może prowadzić do ustalenia okoliczności faktycznych wymagających wiadomości specjalnych. Podkreślił rosnące znaczenie dowodu z opinii biegłego, ale też wskazał na problemy z tym związane. Dotyczą one w szczególności prawa stron do kwestionowania opinii na gruncie art. 286 KPC. Kontrola opinii biegłego należy przede wszystkim do sądu. Strony mogą zwracać uwagę sądowi na występujące wątpliwości, w szczególności w zakresie wniosków opinii. W tym kontekście prelegent wskazał też na znaczenie art. 162 KPC, który po latach „zapomnienia” robi ostatnio „karierę”. Jego zdaniem, wskazanie na określone naruszenie przepisów proceduralnych powinno nastąpić przez tę stronę, która przewiduje możliwość formułowania takiego zarzutu w apelacji, niezależnie od tego, po której stronie procesu spoczywał ciężar dowodu co do okoliczności objętych dowodem z opinii biegłego.