Stowarzyszenia i związki zawodowe sędziów

W niniejszym artykule przedstawiono wybrane zagadnienia odnoszące się do możliwości zakładania związków zawodowych i prowadzenia działalności związkowej przez sędziów (w tym prawa do strajku), jak również tworzenia i funkcjonowania stowarzyszeń sędziów w Polsce i na świecie. Autor wskazuje na normy prawa międzynarodowego wiążące również Polskę, z których jednoznacznie wynika, że ustawodawca krajowy nie może zakazywać sędziom i prokuratorom zrzeszania się
w związkach zawodowych, a istniejące tego rodzaju postanowienia prawa krajowego powinny, w celu wykonania zobowiązań międzynarodowych Państwa, zostać wyeliminowane. Skłania to do wniosku, że należy pilnie rozważyć potrzebę zmian legislacyjnych we wskazanym zakresie.

[hidepost=1]

Wprowadzenie

Zgodnie z art. 178 ust. 3 Konstytucji RP: „Sędzia nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów”. Z przepisu tego wynika wprost, że na gruncie prawa polskiego próba założenia i prowadzenia działalności przez związek zawodowy z udziałem sędziów (grupujący wyłącznie lub również ich) najpewniej zakończyłaby się niepowodzeniem – tak jak głośno odbiła się echem zakończona niepowodzeniem próba jednoczesnego bycia prokuratorem (choć w stanie spoczynku) i posłem na Sejm RP¹. Z uwagi na prymat Konstytucji
w systemie źródeł prawa Rzeczypospolitej Polskiej, trudno wyobrazić sobie skuteczne (tzn. umożliwiające powstanie i działalność związku zawodowego z udziałem sędziów) podważenie tego zakazu, co nie zmienia faktu, że przeniesienie owej kwestii na poziom ponadnarodowy i ewentualne stwierdzenie tamże niezgodności owego zakazu np. z normami prawa konwencyjnego, byłoby dla Rzeczpospolitej kompromitujące, albowiem dowodziłoby naruszania przez Nią norm, którym dobrowolnie się poddała.

Zakaz przynależności i działalności związkowej sędziów w Polsce

Z uwagi na wyżej powołany zakaz, w okresie jego obowiązywania, tj. od wejścia w życie aktualnie obowiązującej Konstytucji RP (17.10.1997 r.), według mojej wiedzy nie podejmowano w Polsce prób założenia związku zawodowego z udziałem sędziów. Należy jednak przypomnieć, że w okresie bezpośrednio wcześniejszym zakazy tego rodzaju (dotyczące działalności związkowej, ale również i politycznej) nie obowiązywały, co z jednej strony powodowało, że część sędziów w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej była członkami Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, ale byli i tacy, którzy w latach 80. aktywnie uczestniczyli w niezależnej od władz komunistycznych działalności związkowej w ramach Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”², za co często spotykali się z represjami,
z usunięciem ze służby sędziowskiej włącznie³. Także po zmianie ustrojowej 1989 r. nie zostały wprowadzone zakazy działalności związkowej i politycznej sędziów
(z pewnymi wyjątkami dotyczącymi niektórych kategorii sędziów w tzw. Małej Konstytucji⁴), tj. zasady wcześniej obowiązujące nie uległy zmianie, aż do wejścia
w życie aktualnej Konstytucji RP. W okresie II Rzeczpospolitej obowiązywał sędziów zakaz działalności politycznej, jednak był on zakazem wprowadzonym
na poziomie hierarchicznie niższym, tj. ustawowym, albowiem zgodnie z art. 121 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z 6.2.1928 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych⁵: „Sędzia powinien na służbie i poza służbą strzec powagi sądu i unikać wszystkiego, co mogłoby przynieść ujmę godności sędziego, a zwłaszcza nie powinien należeć do stronnictw politycznych, ani brać udziału w takich wystąpieniach o charakterze politycznym, które mogłyby osłabiać zaufanie do bezstronności sędziego”. Zakaz ten podlegał drobnym modyfikacjom, by ostatecznie dekretem Rady Ministrów z 14.3.1945 r. o zmianie prawa o ustroju sądów powszechnych⁶ zostać zniesionym ze skutkiem na dzień publikacji tego dekretu, tj. na 22.3.1945 r.

[/hidepost]