WIELKA KARTA SĘDZIÓW (Zasady podstawowe)
Wprowadzenie
Z okazji dziesiątej rocznicy powstania, RKSE przyjęła na jedenastym zgromadzeniu plenarnym (Strasburg, 17–19 listopada 2010) zbiór zasad podstawowych „Wielka Karta Sędziów”, podsumowując i systematyzując wnioski ze swoich wcześniejszych Opinii. Każda z 13 Opinii poddanych pod rozwagę Komitetu Ministrów Rady Europy stanowi rozwinięcie wątków poruszonych w niniejszym dokumencie (zob. www.coe.int/ccje).
Praworządność i wymiar sprawiedliwości
1. W każdym państwie demokratycznym sądownictwo jest jedną z trzech gałęzi władzy. Rolą sądownictwa jest stanie na straży praworządności, zapewnienie właściwego stosowania prawa w sposób bezstronny, rzetelny i sprawiedliwy.
Niezawisłość sędziowska
2. Niezawisłość oraz bezstronność sędziów wyznaczają niezbędne warunki sprawowania wymiaru sprawiedliwości.
3. Filarami niezawisłości sędziowskiej są: niezależność ustawowa, funkcjonalna i fi nansowa. Sądy są podmiotami niezależnymi od pozostałych organów państwowych, stron, innych sędziów czy społeczeństwa w ogólności. Gwarancję niezawisłości ujęte są w przepisach rangi najwyższej. Państwo oraz sędziowie promują i strzegą niezawisłości sędziowskiej.
4. Gwarancje niezawisłości odnoszą się do sprawowania funkcji sędziowskich, w szczególności do rekrutacji, nominacji wiążącej aż do przejścia w stan spoczynku, awansów, nieusuwalności, podnoszenia kwalifi kacji, immunitetu, dyscypliny oraz fi nansowania wymiaru sprawiedliwości.
Gwarancje niezawisłości
5. Decyzje w sprawie doboru, nominacji i kariery podejmowane są w oparciu o kryteria obiektywne przez organ stojący na straży gwarancji niezawisłości.
6. Postępowanie dyscyplinarne toczy się przed niezależnym organem, przy zachowaniu możliwości odwołania do sądu powszechnego.
7. Po przeprowadzeniu konsultacji z przedstawicielami sądownictwa, państwo zapewnia odpowiednie zasoby ludzkie, materialne i środki fi nansowe niezbędne dla prawidłowego funkcjonowanie systemu wymiaru sprawiedliwości. Dla uniknięcia nacisków, gwarantuje się sędziom odpowiednie wynagrodzenie oraz określone ustawą uposażenie po przejściu w stan spoczynku.
8. Wstępne i permanentne szkolenie jest prawem i obowiązkiem sędziów. Organizacja szkoleń podlega nadzorowi organów wpisanych w system sądownictwa. Szkolenie stanowi ważny element gwarantujący niezawisłość sędziów oraz jakość i wydajność systemu sprawiedliwości.
9. Przedstawiciele wymiaru sprawiedliwości mają zagwarantowany udział w procesie podejmowania wszelkich decyzji wpływających na funkcje sądów (ustrój sądownictwa, procedury, inne ustawodawstwo).
10. W ramach sprawowania wymiaru sprawiedliwości, sędziowie nie podlegają jakimkolwiek poleceniom czy wskazówkom, ani żadnej innej hierarchicznej presji, a związani są jedynie prawem.
11. Sędziowie strzegą równości broni między oskarżeniem a obroną. Niezależność prokuratury jest podstawowym wymogiem praworządności.
12. Sędziowie mogą zrzeszać się w krajowych bądź międzynarodowych stowarzyszeniach sędziowskich, których zadaniem jest promocja roli sądownictwa w społeczeństwie.
Organ stojący na straży niezawisłości
13. Mając na względzie ochronę niezawisłości sędziów, każde z państw utworzy Radę Sądownictwa, czy inny odpowiedni organ, niezależny od władzy ustawodawczej i wykonawczej, wyposażony w szerokie kompetencje we wszelkich kwestiach odnoszących się do statusu, ustroju, sposobu funkcjonowania czy wizerunku instytucji sądowych. W skład Rady wchodzić będą wyłącznie bądź w przeważającej większości sędziowie, wybrani przez swoich kolegów. Rada Sądownictwa ponosi odpowiedzialność za własne działania i decyzje.
Prawo do sądu i przejrzystość postępowania
14. Wymiar sprawiedliwości sprawowany jest w sposób przejrzysty, a informacje dotyczące jego funkcjonowania udostępniane są publicznie.
15. Sędziowie dokładają starań, by zapewnić stronom możliwość sprawnego, wydajnego i nieobciążającego nadmiernie pod względem kosztów rozstrzygnięcia sporu; przyczyniają się do promocji alternatywnych metod rozstrzygania sporów.
16. Dokumenty i orzeczenia sądowe winny być sformułowane w przystępnym, prostym i jasnym języku. Orzeczenia sądowe, wydawane wraz z uzasadnieniem po przeprowadzeniu rzetelnego i jawnego postępowania, ogłaszane są w sposób jawny w rozsądnym terminie. Sędziowie kierują odpowiednio postępowaniem.
17. Egzekwowanie orzeczeń sądowych stanowi element prawa do rzetelnego procesu, a także gwarancję wydajności wymiaru sprawiedliwości.
Etyka i zasady odpowiedzialności
18. Zasady deontologii, odrębne od podstaw odpowiedzialności dyscyplinarnej, dostarczają wskazówek dla czynności sędziów. Zasady te, opracowane przez samych sędziów, włączone są w proces szkolenia zawodowego.
19. W każdym z państw, czyny podlegające rozpoznaniu i odpowiednim sankcjom w postępowaniu dyscyplinarnym, jak i procedury rządzące tym postępowaniem, uregulowane są w ustawie bądź sędziowskiej pragmatyce zawodowej.
20. Sędziowie ponoszą odpowiedzialność karną za przestępstwa popełnione poza zakresem sprawowania urzędu. Sędziowie nie ponoszą odpowiedzialności za nieumyślne uchybienia w wykonywaniu funkcji urzędowych.
21.Błędy sędziowskie usuwane są za pomocą odpowiedniego systemu odwoławczego. Obowiązek naprawienia szkód związanych z innymi uchybieniami w funkcjonowaniu wymiaru sprawiedliwości spoczywa na państwie.
22. Sędzia nie ponosi odpowiedzialności osobistej w związku ze sprawowanym urzędem, nawet w formie odszkodowania przyznanego poszkodowanemu przez organ państwowy, z wyjątkiem uchybień umyślnych.
Sądy międzynarodowe
23. Przepisy niniejsze stosuje się odpowiednio do sędziów wszelkich sądów europejskich i międzynarodowych.
Tłumaczenie:
Grzegorz Panek*
* Autor jest adiunktem w Katedrze Postępowania Cywilnego WPIA UŚ, fi lologiem i prawnikiem, doktorem nauk humanistycznych, językoznawcą, specjalistą w dziedzinie języka prawa i tłumaczenia specjalistycznego.