Wykonanie wyroku ETPCz w sprawie Guðmundur Andri Ástráðsson przeciwko Islandii
Rząd Islandii poinformował Komitet Ministrów Rady Europy odnośnie wykonania wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Guðmundur Andri Ástráðsson przeciwko Islandii (skarga nr 26374/18) w raportach z 16.12.2021 r. oraz 24.1.2022 r.
Poniżej przedstawiamy streszczenia tych raportów.
I. Raport z 16.12.2021 r.
Raport z 16.12.2021 r. opisuje podjęte przez Rząd Islandii „Środki Indywidualne” oraz „Środki Ogólne”. Przedstawia także „Konkluzję Rządu” oraz „Wytyczne postępowania w przypadku, gdy minister nie uzna za celowe stosowanie zalecenia komitetu oceniającego działającego na mocy rozdziału III ustawy o sądownictwie Nr 50/2016 jako podstawy przy powoływaniu sędziów”.
A. Środki Indywidualne
1. Zadośćuczynienie
Trybunał uznał, że stwierdzenie naruszenia samo w sobie stanowiło wystarczające słuszne zadośćuczynienie za wszelkie szkody niemajątkowe poniesione przez skarżącego. Sąd przyznał ponadto skarżącemu 20 000 EUR z tytułu kosztów i wydatków. Koszty i wydatki w łącznej kwocie 3 589 497 ISK zostały zapłacone pełnomocnikowi skarżącego w styczniu 2021 r.
2. Inne środki
Skarżący nie złożył wniosku o wznowienie swojej sprawy. Ma prawo jednak wystąpić o to w przyszłości, ponieważ wniosek taki nie jest ograniczony czasowo. Rząd uważa jednak, że wznowienie sprawy nie jest konieczne do wykonania wyroku Trybunału. W omawianym wyroku Wielkiej Izby (§ 313), Trybunał zauważył bowiem, że pełnomocnik skarżącego został wyraźnie zapytany na rozprawie, czy skarżący domagałby się wznowienia postępowania karnego przeciwko niemu w przypadku stwierdzenia naruszenia Artykułu 6 w niniejszej sprawie, a skarżący odpowiedział negatywnie. Ponadto Trybunał podkreślił, że naruszenie w przedmiotowej sprawie nie powinno być traktowane jako takie, które nakłada na pozwane państwo, wynikający z Konwencji, obowiązek ponownego otwarcia wszystkich podobnych spraw, które stały się res iudicata zgodnie z prawem islandzkim (zob. § 314 wyroku Wielkiej Izby).
W świetle powyższego Rząd Islandii uważa, że nie jest konieczne stosowanie żadnych dalszych środków indywidualnych.
B. Środki Ogólne
1. Źródło naruszenia
Trybunał oparł się na wniosku Sądu Najwyższego Islandii, z którego wynika, że doszło do dwóch naruszeń prawa krajowego w procedurze mianowania. Po pierwsze, Minister naruszyła art. 10 ustawy o postępowaniu administracyjnym Nr 37/1993, kiedy zanegowała propozycję Komisji Ewaluacyjnej i zaproponowała czterech nowych kandydatów na stanowiska sędziowskie, bez wystarczającego uzasadnienia swojej propozycji. Po drugie, Parlament zatwierdził zmieniony wniosek en bloc bez głosowania nad każdym z kandydatów osobno, jak wymagał tego przepis przejściowy IV ustawy Nr 50/2016. Trybunał zauważył jednocześnie, że do kompetencji Sądu Najwyższego należało naprawienie skutków ww. nieprawidłowości, jednak Sąd Najwyższy Islandii nie wyciągnął niezbędnych wniosków z własnych ustaleń ani też nie ocenił sprawy stosownie do przepisów zawartych w Konwencji.
2. Środki ogólne odnoszące się do naruszenia
a) Status sędziów
Jak jasno wynika z wyroku Wielkiej Izby, przedmiotowe naruszenia prawa krajowego wpłynęły nie tylko na status sędziego, którego skarga do Trybunału dotyczyła, ale także na status trzech innych sędziów, którzy zostali dodani przez Ministra do propozycji Komisji Ewaluacyjnej.
Podkreślić należy, że chociaż wniosek o skierowanie sprawy do Wielkiej Izby został złożony przez Rząd Islandii, gdy tylko zapadł wyrok Izby 12.3.2019 r., mimo to niezwłocznie podjęto kroki w celu wykonania tego wyroku. Minister Sprawiedliwości natychmiast złożyła rezygnację z urzędu. Działalność Sądu Apelacyjnego została całkowicie zawieszona na jeden tydzień. Gdy zaś Sąd Apelacyjny wznowił działalność, uczynił to w składzie tylko jedenastu z piętnastu mianowanych sędziów, bowiem wszyscy czterej zakwestionowani sędziowie zaprzestali udziału w rozpoznawaniu spraw. Podjęto tymczasowe działania celem powołania czterech nowych sędziów na okres do 30.6.2020 r., w celu zapewnienia funkcjonowania sądu. Wyrok Izby, a następnie Wielkiej Izby wywarł duży wpływ na Islandię i wywołał ożywioną debatę krajową.
Z biegiem czasu, gdy stanowiska w Sądzie Apelacyjnym zwolniły się z powodu rezygnacji sędziów, nowe wnioski o powołanie zostały złożone. Trzech spośród czterech sędziów, o których mowa powyżej, w tym sędzia, którego bezpośrednio dotyczyła sprawa Guðmundur Andri Ástráðsson przeciwko Islandii, złożył ponowny wniosek o powołanie na urząd sędziego. Komisja Ewaluacyjna dokonała oceny każdego z kandydatów zgodnie z ustawą Nr 50/2016 i wydała rekomendacje w oparciu o ustalone kryteria, aby zapewnić wybór najodpowiedniejszych kandydatów. Przed przekazaniem wniosków do Komisji Ewaluacyjnej, Ministerstwo Sprawiedliwości przeprowadziło analizę prawną w celu ustalenia, czy istniały jakiekolwiek przeszkody, aby zasiadający sędzia mógł ubiegać się jednocześnie o wakujące stanowisko i doszło do wniosku, że nie ma takich przeszkód prawnych. Kiedy sędziowie ci zostali ponownie powołani do służby, to wystąpili do Ministra Sprawiedliwości o zwolnienie ich z tych (nieaktywnych) stanowisk. Zgodnie z zaleceniem Komisji Ewaluacyjnej Minister Sprawiedliwości nie odwoływał się do Parlamentu w procesie powoływania tych sędziów. Postępowanie to zostało przeprowadzone w pełnej zgodności z obowiązującym prawem i Konwencją. Sędziowie ci aktualnie zajmują różne stanowiska, a ich status nie jest już kwestionowany. Dodać należy, że ponowne powołanie sędziów zostało odnotowane w wyroku Wielkiej Izby i proces ten nie był kwestionowany w tym orzeczeniu.
Jeden z sędziów powołanych przez Ministra w toku zakwestionowanej procedury aktualnie nie orzeka. Chociaż Wielka Izba uznała, że ten sędzia został powołany niezgodnie z prawem i Konwencją, pozostaje on mianowanym sędzią zgodnie z prawem islandzkim i korzysta z ochrony Konstytucji. Zgodnie z Konstytucją Islandii oraz w celu ochrony niezawisłości i bezstronności sędziów, uprawnienia rządu do usuwania sędziów są bardzo ograniczone zgodnie z ustawą Nr 50/2016. Dlatego rząd ma ograniczone możliwości interweniowania i nie posiada uprawnień do odsunięcia sędziego od orzekania. Należy jednak zauważyć, że zgodnie z zapewnieniami otrzymanymi od Szefa Kadr Sądu Apelacyjnego, sędziemu temu nie zostaną przydzielone nowe sprawy, ponieważ jego status pozostaje pod znakiem zapytania zgodnie z art. 6 ust. 1 Konwencji.