Czy mamy jeszcze w Polsce sądy?

SądyR2002 wyliczało sądy i obszary ich właściwości. Jest ono pierwszym rozporządzeniem, które ustalając właściwość sądów, jednocześnie ich nie tworzyło. Jednak § 5 ust. 1, § 6 ust. 1 i § 8 ust.1 ww. rozporządzenia stanowiły, że sądami w rozumieniu tego rozporządzenia są sądy utworzone rozporządzeniem z 18.5.2001 r. Rozporządzenie to było zmieniane 23 razy w latach 2003–2011.

Obecnie Minister Sprawiedliwości wydał rozporządzenie z 5.10.2012 r. w sprawie zniesienia niektórych sądów rejonowych¹³ oraz SądyR2012. Obydwa weszły w życie 1.1.2013 r. Drugie z tych rozporządzeń zawiera w odsyłaczu stwierdzenie, że SądyR2002 traci moc z dniem 1.1.2013 r.

SądyR2012 nie tworzy żadnego sądu. Nie zawiera też odesłania do żadnego wcześniejszego aktu prawnego tworzącego sądy. Rozporządzenie, które do takiego aktu tworzącego sądy odsyłało, zostaje uchylone. Oznacza to, że od 1.1.2013 r. nie obowiązuje żaden akt prawny tworzący polskie sądy powszechne, za wyjątkiem kolejnych rozporządzeń zmieniających SądyR2002. Na mocy tych kolejnych rozporządzeń utworzone zostały:

• jeden sąd apelacyjny – w Szczecinie;
• 4 sądy okręgowe: w Koninie, w Przemyślu, w Sieradzu i Warszawa-Praga w Warszawie;
• 29 sądów rejonowych: Gdańsk-Południe w Gdańsku, Gdańsk-Północ w Gdańsku, Katowice-Wschód w Katowicach, Katowice-Zachód w Katowicach, w Lidzbarku Warmińskim, Lublin-Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku, Lublin-Zachód w Lublinie, w Miastku, w Miliczu, w Mrągowie, w Obornikach, w Olecku, w Piasecznie, Poznań-Grunwald i Jeżyce w Poznaniu, Poznań-Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu, Poznań-Stare Miasto w Poznaniu, w Rykach, w Sejnach, w Siemianowicach Śląskich, Szczecin-Centrum w Szczecinie, Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie, w Szydłowcu, dla miasta stołecznego Warszawy w Warszawie, dla Warszawy Pragi-Południe w Warszawie, dla Warszawy Pragi-Północ w Warszawie, dla Warszawy-Woli w Warszawie, dla Warszawy-Żoliborza w Warszawie, w Wieliczce i we Wschowie.

Z 29 wymienionych sądów rejonowych, 8 (w Lidzbarku Warmińskim, w Miastku, w Miliczu, w Obornikach, w Rykach, w Sejnach, w Szydłowcu i we Wschowie) Minister Sprawiedliwości zniósł SądyR2012. Zatem, od 1.1.2013 r. podstawę prawną istnienia ma w Polsce tylko jeden sąd apelacyjny, 4 okręgowe i 21 rejonowych.

Zwrócić należy uwagę, że treść wszystkich dotychczasowych rozporządzeń formułowana była przy poszanowaniu zasady, że rozporządzenie tworzące sąd musi obowiązywać i funkcjonować w obiegu prawnym. Zniesienia sądów następowały nie poprzez wydanie rozporządzenia stanowiącego, że sąd się znosi, lecz przez wydanie nowego rozporządzenia, w którym znoszony sąd pomijano na liście tworzonych lub przez zmianę takiego rozporządzenia skreślającą sąd z jego treści. Utrata mocy aktu prawnego tworzącego sąd skutkowała zawsze zniesieniem sądu. W taki właśnie sposób zniesiono:

• SądyR1985 – sądy wojewódzkie: w Białej Podlaskiej z tymczasową siedzibą w Radzyniu Podlaskim, w Ciechanowie, w Lesznie i w Pile z tymczasową siedzibą w Chodzieży;
• rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z 23.5.2000 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie utworzenia sądów apelacyjnych, sądów okręgowych i sądów rejonowych oraz ustalenia ich siedzib i obszarów właściwości ¹⁴ Sąd Okręgowy w Przemyślu (utworzony następnie ponownie);
• rozporządzeniem z 15.2.2001 r. Sąd Okręgowy w Skierniewicach;

rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z 18.5.2001 r. w sprawie utworzenia sądów apelacyjnych, sądów okręgowych i sądów rejonowych oraz ustalenia ich siedzib i obszarów właściwości¹⁵ sądy okręgowe w Łomży, Sieradzu, Tarnobrzegu i Włocławku (utworzone następnie ponownie).

Powyższa praktyka jest zgodna z ogólną zasadą legislacji, zgodnie z którą akt prawny tworzący instytucję państwową, nawet wtedy, gdy został już wykonany, musi pozostawać w obiegu prawnym i nie może być uchylony dopóty, dopóki instytucja ta ma funkcjonować. W przypadku jego uchylenia musi zaś być zastąpiony nowym, który instytucję tę również tworzy.

Pozostaje więc stwierdzić, że wydając SądyR2012, Minister Sprawiedliwości wskutek braku umiejętności należytego sformułowania tego aktu prawnego doprowadził do prawnego zniesienia z dniem 1.1.2013 r. 10 sądów apelacyjnych, 41 sądów okręgowych i 221 sądów rejonowych, które utraciły podstawę prawną swego istnienia. Czy ta analiza jest słuszna – rozstrzygnie zapewne Sąd Najwyższy przy okazji podniesienia takiego zarzutu przez którąś ze stron postępowania i aż trudno sobie wyobrazić, jakie konsekwencje może wywołać brak staranności legislacyjnej Ministra Sprawiedliwości.