Determinanty wyboru rozpraw zdalnych

(inne teksty tego autora)

Dylematy sądu w zakresie rozpraw zdalnych

Kluczową kwestią w rozprawach zdalnych jest zagadnienie wiarygodności dowodu z zeznania uczestnika postępowania w kontekście formy i sposobu jego pozyskania. W tradycyjnej rozprawie sąd ma możliwość bezpośredniej oceny składającego oświadczenie lub zeznającego uczestnika postępowania, a w rozprawach zdalnych nie ma możliwości oceny tego, co dzieje się poza zasięgiem kamery. W sali sądowej jest możliwość dyscyplinowania pozostałych uczestników postępowania, w tym przeciwdziałania wpływu profesjonalnych pełnomocników na składającego oświadczenie lub świadka. W przypadku rozpraw zdalnych sędziowie obserwują nadmierną kreatywność uczestników postępowania, które mogą negatywnie wpływać na kształt składanych oświadczeń i zeznań.

Jedną z kwestii, na którą sąd nie ma wpływu, a która jest częstą przyczyną odstąpienia od rozpraw zdalnych jest przepustowość łącza internetowego po stronie uczestnika postępowania, która musi gwarantować przekaz obrazu i dźwięku. Z uwagi na ograniczenia rozwiązań technicznych na tzw. „ostatniej mili”, w której do dzisiaj występują w Polsce tzw. „białe plamy”, czyli obszary bez szybkich łączy światłowodowych – czasem obiektywną przyczyną nieleżącą po stronie sądu są ograniczenia techniczne. Do podobnych przyczyn odstąpienia od rozpraw zdalnych są wykluczenie cyfrowe osób starszych czy nieodpowiadający wymogom technicznym sprzęt komputerowy uczestników postępowania.

W celu usystematyzowania i zilustrowania wachlarza zagadnień, nad którymi należy się pochylić przedstawione zostały poniżej czynniki wpływające na podjęcie decyzji o rozprawie zdalnej:

Tabela 1. Determinanty wpływające na podjęcie decyzji sądu o rozprawie zdalnej

	ZACHĘCAJĄCY	CZYNNIK	ZNIECHĘCAJĄCY
PRZEDMIOT	Sprawa prosta	Charakter sprawy	Sprawa zawiła lub dotycząca wrażliwej materii
	Sprawa niewywołująca emocji	Prognoza dotycząca emocji	Sprawa wywołująca emocje np. dotycząca rodziny, dziecka itp.
	Organizacyjny lub podsumowujący	Cel rozprawy	Merytoryczny, z wysłuchaniem stron. Szansa na wypracowanie ugody na rozprawie
ASPEKTY TECHNICZNE	Przewidywalny i działający	Sprzęt i aplikacje sądowe	Nieprzewidywalny lub niedziałający
	Przewidywalny i działający	Sprzęt uczestnika postępowania*	Nieprzewidywalny lub niedziałający
	Akceptowalna – umożliwia przesył obrazu i dźwięku	Przepustowość łącza internetowego po stronie sądu	Nieakceptowalna – nie umożliwia przesył obrazu i dźwięku
	Akceptowalna	Przepustowość łącza internetowego po stronie uczestnika postępowania	Nieakceptowalna
	Umożliwiające prowadzenie rozpraw zdalnych bez zakłóceń (np. interferencji dźwięków)	Warunki akustyczne w sali rozpraw	Zakłócenia tego co mówi uczestnik sprawy
UCZESTNICY POSTĘPOWANIA	Przewidywalni (np. z korespondencji w sprawie wynika, że znane są im reguły komunikacji sądowej)	Przewidywalność zachowań uczestników postępowania*	Nieprzewidywalni(np. korespondencja w sprawie wskazuje na swobodne podejście do prawa i procedur)
	Współpracujący (np. responsywni w dotychczasowej komunikacji)	Orientacja uczestników postępowania na efektywność proceduralną*	Utrudniający postępowanie (np. wykorzystywanie pretekstów technicznych do obstrukcji postępowania)
	Zachęcający, ponieważ nie jest niezbędne zlecanie konwoju	Występowanie uczestnika pozbawionego wolności	Nie dotyczy
	Wniosek o rozprawę zdalną ze strony uczestnika	Stosunek uczestników postępowania do rozpraw zdalnych*	Wniosek o zmianę formy ze zdalnej na rozprawę stacjonarną
	Pełnomocnicy znają procedury i bardziej prawdopodobne jest, że mają działający sprzęt i oprogramowanie	Reprezentacja stron przez profesjonalnego pełnomocnika	Osobista reprezentacja bez profesjonalnego wsparcia może skutkować problemami technicznymi, na które uczestnik nie był przygotowany
	Rozprawa zdalna może być pomocna, kiedy uczestnicy są z różnych miejscowości	Rozproszenie terytorialne uczestników postępowania od sądu i od siebie	Jeżeli uczestnicy są z tego samego miasta potencjalne korzyści dot. oszczędności czasu się zmniejszają
	Jeśli media się interesują daną sprawą, potencjalne problemy techniczne zniechęcają do rozprawy zdalnej	Zainteresowanie mediów lub publiczności	Zainteresowanie opinii publicznej sprzyja rozprawie w sali sądu
KOMPETENCJE	Wysokie i odpowiednie do przeprowadzenia sprawy zdalnej	Kompetencje sądu oraz pracowników administracyjnych	Zróżnicowane, mogące doprowadzić do przerwania rozprawy zdalnej
	Wysokie i odpowiednie do uczestnictwa w sprawie zdalnej	Kompetencje uczestników postępowania*	Niewystarczające do uczestnictwa w sprawie zdalnej (np. niewiedza jak się włączyć do rozprawy, jak włączyć mikrofon, kamerę itp.)
SĄD	Nie dotyczy	Obciążenie referatu danego sędziego	W rozprawie zdalnej trzeba poświęcić więcej czasu na usuwanie barier technicznych
	Rezygnacja z nagrywania może sprzyjać efektywnej rozprawie zdalnej	Nagrywanie rozpraw	Nagrywanie jest uciążliwe, ze względu na konieczność dyktowania protokołu

* Czynniki oznaczone gwiazdką nie są znane sądowi w przypadku pierwszego kontaktu.

Opracowanie własne z uwzględnieniem wniosków: Jabłońska-Bońca, 2023, s. 101; Kwiatkowska, 2023, s. 214–217; Wiśniewski, 2023, s. 51–53.

Jak wynika z powyższego zestawienia istnieje szereg zagadnień, odnoszących się zarówno do sądu, jak i uczestników postępowania, które sąd musi wziąć pod uwagę podczas oceny czy dana rozprawa może się odbyć zdalnie czy stacjonarnie. Dlatego profesjonalny osąd i doświadczenie sądu pozwalają ocenić specyfikę sprawy i odpowiedni do tej specyfiki wybór charakteru sprawy np. poprzez rezygnację z rozprawy zdalnej na rzecz posiedzenia stacjonarnego. W tym kontekście rezygnacja z rozprawy zdalnej jest potwierdzeniem kompetencji i poprawności metodyki pracy sędziego, a nie – jak można sądzić po imperatywie e-usług publicznych – „nienadążaniu” sędziów za nowymi trendami technologicznymi.