Kanadyjskie prawo wcale nie pachnie żywicą

W niniejszym artykule przedstawiono wybrane aspekty struktury i funkcjonowania systemu wymiaru sprawiedliwości w Kanadzie, z uwzględnieniem różnic między Kanadą a Polską. W pierwszej kolejności Autor omówił kanadyjski system prawny i strukturę sądów. Następnie wskazano na zasady powoływania na urząd sędziego, gwarancje dotyczące pełnienia urzędu i warunki pracy sędziego w Kanadzie.

Wprowadzenie

Zanim zacznę pisać merytorycznie o systemie prawnym w jednej z prowincji Kanady, Quebeku, na wstępie kilka słów o sobie. W Polsce skończyłem Uniwersytet Warszawski, Wydział Prawa i w 1975 r. uzyskałem stopień naukowy doktora. Moim promotorem był prof. Jerzy Rajski.

Rok później wyjechałem z Polski na stałe do Kanady. Zamieszkałem w Montrealu, Prowincja Quebec, posługująca się prawem cywilnym pochodzącym z kodeksu Napoleona, jest praktycznie jedyną prowincją dwujęzyczną, francusko-angielską z dużą przewagą francuskiego. Pozostałe prowincje są anglojęzyczne, pomimo że oficjalnie Kanada jest krajem dwujęzycznym. W Kanadzie musiałem zacząć studia prawnicze od początku i udało mi się przejść od bakalariatu, poprzez magisterium, do doktoratu z prawa cywilnego (Uniwersytet McGill). Przyznaję, że skończenie studiów w Polsce dużo mi pomogło. W 1981 r. otworzyłem w Montrealu kancelarię adwokacką, a po kilku latach rozpocząłem współpracę z francuskojęzycznymi partnerami. Praktykuję, jako adwokat w Montrealu od 33 lat.

Kanadyjski system prawny

Aby zrozumieć różnice systemów wymiaru sprawiedliwości między Kanadą a Polską, należy przypomnieć kilka faktów. Kanada jest państwem federalnym składającym się z 10 prowincji i 3 terytoriów. Jest to drugi, co do wielkości kraj na świecie, a ma 35 milionów mieszkańców – mniej niż Polska (~38 mln). Prawie 86% mieszkańców mieszka w 4 prowincjach: Ontario, Quebec, British Columbia i Alberta, przy czym prawie 75% Kanadyjczyków mieszka w promieniu 160 kilometrów od granicy z USA.

Kanada aż do 1982 r. nie miała formalnie Konstytucji. Większość postanowień znajdujących się w Konstytucji zawarta była w Ustawie o Brytyjskiej Ameryce Północnej (British North America Act) z 1867 r.¹ Każda poprawka do tego aktu wymagała zgody Parlamentu Brytyjskiego. Ustawa Konstytucyjna Kanady (Canada Act lub Constitutional Act of 1982)², uchwalona przez Parlament, była oficjalnie proklamowana przez Królową Elżbietę II i weszła w życie 17.4.1982 r., ustanawiając pełną suwerenność Kanady oraz gwarantując prawa i swobody obywatelskie, m.in. takie jak wolność religijna i sumienia, wolność słowa.

Federalny charakter Kanady spowodował, że obowiązują dwa rodzaje prawa – federalne (we wszystkich prowincjach i terytoriach) i prowincjonalne, czasem znacznie się różniące, stanowione i common law, zwane prawem precedensowym (nie do końca dzisiaj uzasadnione). By sprawę utrudnić: są również prawa stanowione prowincjonalne, które regulują postępowanie w sprawach federalnych i odwrotnie, a nawet te same sprawy są regulowane częściowo przez prowincjonalne ustawodawstwo, a częściowo przez federalne. Kanadyjski system ustawodawczy może dla Polaka wydawać się zagmatwany, jednak do takiego ustawodawstwa można się przyzwyczaić (mówię to z własnej praktyki).

Do uprawnień jurysdykcyjnych Parlamentu federalnego należy stanowienie prawa z wielu dziedzin, m.in. rozwody, prawo lotnicze i morskie, rybołówstwo, prawo zagraniczne, bankowe, obronne, podatkowe, itd. Prawa stanowione prowincjonalnie to m.in. więziennictwo, służba zdrowia, zawieranie małżeństw i najważniejsze – sprawy umów i własności (polskie prawo cywilne).

I znów prawodawstwo federalne krzyżuje się z prowincjonalnym tak, że ktoś praktykujący w kraju mającym monolityczne prawo może dostać zawrotu głowy. Brzmi to dużo gorzej niż jest w rzeczywistości.