• Prawo ustrojowe
  • Artykuł pochodzi z numeru IUSTITIA 3(17)/2014, dodano 11 listopada 2014.

Kanadyjskie prawo wcale nie pachnie żywicą

dr Aleksander Tobolewski
(inne teksty tego autora)

W niniejszym artykule przedstawiono wybrane aspekty struktury i funkcjonowania systemu wymiaru sprawiedliwości w Kanadzie, z uwzględnieniem różnic między Kanadą a Polską. W pierwszej kolejności Autor omówił kanadyjski system prawny i strukturę sądów. Następnie wskazano na zasady powoływania na urząd sędziego, gwarancje dotyczące pełnienia urzędu i warunki pracy sędziego w Kanadzie.

Wprowadzenie

Zanim zacznę pisać merytorycznie o systemie prawnym w jednej z prowincji Kanady, Quebeku, na wstępie kilka słów o sobie. W Polsce skończyłem Uniwersytet Warszawski, Wydział Prawa i w 1975 r. uzyskałem stopień naukowy doktora. Moim promotorem był prof. Jerzy Rajski.

Rok później wyjechałem z Polski na stałe do Kanady. Zamieszkałem w Montrealu, Prowincja Quebec, posługująca się prawem cywilnym pochodzącym z kodeksu Napoleona, jest praktycznie jedyną prowincją dwujęzyczną, francusko-angielską z dużą przewagą francuskiego. Pozostałe prowincje są anglojęzyczne, pomimo że oficjalnie Kanada jest krajem dwujęzycznym. W Kanadzie musiałem zacząć studia prawnicze od początku i udało mi się przejść od bakalariatu, poprzez magisterium, do doktoratu z prawa cywilnego (Uniwersytet McGill). Przyznaję, że skończenie studiów w Polsce dużo mi pomogło. W 1981 r. otworzyłem w Montrealu kancelarię adwokacką, a po kilku latach rozpocząłem współpracę z francuskojęzycznymi partnerami. Praktykuję, jako adwokat w Montrealu od 33 lat.

Kanadyjski system prawny

Aby zrozumieć różnice systemów wymiaru sprawiedliwości między Kanadą a Polską, należy przypomnieć kilka faktów. Kanada jest państwem federalnym składającym się z 10 prowincji i 3 terytoriów. Jest to drugi, co do wielkości kraj na świecie, a ma 35 milionów mieszkańców – mniej niż Polska (~38 mln). Prawie 86% mieszkańców mieszka w 4 prowincjach: Ontario, Quebec, British Columbia i Alberta, przy czym prawie 75% Kanadyjczyków mieszka w promieniu 160 kilometrów od granicy z USA.

Kanada aż do 1982 r. nie miała formalnie Konstytucji. Większość postanowień znajdujących się w Konstytucji zawarta była w Ustawie o Brytyjskiej Ameryce Północnej (British North America Act) z 1867 r.1 Każda poprawka do tego aktu wymagała zgody Parlamentu Brytyjskiego. Ustawa Konstytucyjna Kanady (Canada Act lub Constitutional Act of 1982)2, uchwalona przez Parlament, była oficjalnie proklamowana przez Królową Elżbietę II i weszła w życie 17.4.1982 r., ustanawiając pełną suwerenność Kanady oraz gwarantując prawa i swobody obywatelskie, m.in. takie jak wolność religijna i sumienia, wolność słowa.

Federalny charakter Kanady spowodował, że obowiązują dwa rodzaje prawa – federalne (we wszystkich prowincjach i terytoriach) i prowincjonalne, czasem znacznie się różniące, stanowione i common law, zwane prawem precedensowym (nie do końca dzisiaj uzasadnione). By sprawę utrudnić: są również prawa stanowione prowincjonalne, które regulują postępowanie w sprawach federalnych i odwrotnie, a nawet te same sprawy są regulowane częściowo przez prowincjonalne ustawodawstwo, a częściowo przez federalne. Kanadyjski system ustawodawczy może dla Polaka wydawać się zagmatwany, jednak do takiego ustawodawstwa można się przyzwyczaić (mówię to z własnej praktyki).

Do uprawnień jurysdykcyjnych Parlamentu federalnego należy stanowienie prawa z wielu dziedzin, m.in. rozwody, prawo lotnicze i morskie, rybołówstwo, prawo zagraniczne, bankowe, obronne, podatkowe, itd. Prawa stanowione prowincjonalnie to m.in. więziennictwo, służba zdrowia, zawieranie małżeństw i najważniejsze – sprawy umów i własności (polskie prawo cywilne).

I znów prawodawstwo federalne krzyżuje się z prowincjonalnym tak, że ktoś praktykujący w kraju mającym monolityczne prawo może dostać zawrotu głowy. Brzmi to dużo gorzej niż jest w rzeczywistości.

Strona 1 z 512345