Opinia Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia” w sprawie ustawy z 20.12.2019 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw1
Podsumowanie
1. Ustawa utrwala dominację organów władzy ustawodawczej i wykonawczej nad organami władzy sądowniczej, co jest sprzeczne z zasadą trójpodziału władzy (art. 10 ust. 1 Konstytucji RP). Dotyczy to w szczególności sposobu powoływania Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, kolegiów sądów, obsadzania stanowisk sędziowskich.
2. Przyjęte rozwiązania oznaczają całkowite upolitycznienie procesu nominacyjnego, a w konsekwencji brak niezależnego sądownictwa, co jest sprzeczne z art. 45 Konstytucji RP oraz regulacjami konwencyjnymi (art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności).
3. Ustawa zmierza do usankcjonowania wadliwych powołań sędziowskich, dokonanych z udziałem neo-KRS, która w obecnym składzie nie jest organem bezstronnym i niezawisłym od władzy ustawodawczej i wykonawczej, z jednoczesnym zakazem badania przez polskie sądy skutków procesowych wadliwości procesu nominacyjnego. Służy temu w szczególności dodana do ustawy preambuła oraz nieznana polskiemu porządkowi prawnemu instytucja jurysdykcji sędziego.
4. Zawarte w ustawie rozwiązania uderzają wprost w niezawisłość sędziów i niezależność sądów, gdyż stanowią ingerencję w sferę orzeczniczą i naruszają konstytucyjną zasadę trójpodziału władzy. Niezależność sądu i niezawisłość sędziowska to zasady ustrojowe, określające miejsce władzy sądowniczej w strukturze państwa, a ich celem jest zapewnienie każdemu obywatelowi optymalnej ochrony w konfrontacji z władzą wykonawczą i ustawodawczą. Prawo do rozpatrzenia sprawy przez niezależny, bezstronny i niezawisły sąd jest prawem każdego obywatela gwarantowanym przez art. 45 Konstytucji RP i art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Niezawisłość sędziego nie jest jego uprawnieniem, lecz podstawowym obowiązkiem i fundamentalną gwarancją działania wymiaru sprawiedliwości. Konstytucyjnym obowiązkiem ustawodawcy i władzy wykonawczej jest ochrona niezawisłości sędziego i niezależności sądu, nie zaś jej ograniczanie czy niszczenie, do czego prowadzi omawiany projekt.
5. Narzędziem służącym do wpływania na orzecznictwo sądów ma być drakoński system odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów. Zmiany zawarte w ustawie stanowią dopełnienie niezwykle restrykcyjnych przepisów dotyczących postępowania dyscyplinarnego, naruszających prawo do obrony i sprawiedliwego procesu. Rzeczywistym celem ustawy jest także zalegalizowanie działań rzeczników dyscyplinarnych, które pozbawione były podstaw prawnych.
6. Uchwalone przepisy ograniczają w znacznym stopniu uprawnienia samorządu sędziowskiego. Po wejściu w życie tej ustawy samorząd sędziowski praktycznie przestanie istnieć, a jego charakter stanie się fasadowy.
7. Ustawa knebluje sędziów i organy samorządu sędziowskiego w zakresie spraw istotnych dla praworządności i wymiaru sprawiedliwości. Prowadzi do niedopuszczalnego ograniczenia chronionych konstytucyjnie praw i wolności obywatelskich, takich jak wolność wypowiedzi czy zrzeszania się. W świetle ugruntowanego orzecznictwa trybunałów europejskich sędzia ma nie tylko prawo, lecz wręcz obowiązek wypowiadania się publicznie na temat reform wymiaru sprawiedliwości.
8. Wejście w życie tej ustawy będzie oznaczało zmuszanie sędziów do łamania Konstytucji i traktatów unijnych, a tym samym postępowanie sprzeczne ze ślubowaniem sędziowskim. Jednocześnie skutkowałoby faktycznym i prawnym wyprowadzeniem Polski z Unii Europejskiej, na co sędziowie nie mogą się zgodzić.
9. Argumenty zawarte w opinii prowadzą do wniosku, że ustawa uchwalona przez Sejm stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa prawnego obywateli i to zarówno na płaszczyźnie krajowej, jak i europejskiej. Przedkłada ona utrwalenie zmian wprowadzanych w obrębie władzy sądowniczej przez obecną władzę polityczną, co obejmuje także ochronę statusu organu podającego się za KRS i osób powołanych z jego udziałem na stanowiska sędziowskie w sądach wszystkich szczebli, ponad prawo obywateli do sądu.
1 Dz.U. z 2020 r. poz. 190 ze zm.
2 Zob. https://iustitia.pl/informacje/2160-odpowiedz-na-kompedium-bialej-ksiegi-w-sprawie-reform-polskiego-wymiaru-sprawiedliwosci-przedstawione-przez-rzad-rzeczypospolitej-polskiej-dla-komisji-europejskiej
3 T. jedn.: Dz.U. z 2020 r. poz. 365 ze zm.; dalej jako: PrUSP.
4 Zob. https://iustitia.pl/3354-spowolnienie-w-sadach
5 Zob. ustawa z 13.7.1990 r. o powołaniu sądów apelacyjnych oraz o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, Kodeks postępowania cywilnego, Kodeks postępowania karnego, o Sądzie Najwyższym, o Naczelnym Sądzie Administracyjnym i o Krajowej Radzie Sądownictwa, Dz.U. Nr 53, poz. 306 ze zm.
6 Zob. T. Ereciński, J. Gudowski (red.), J. Iwulski, Prawo o ustroju sądów powszechnych. Ustawa o Krajowej Radzie Sądownictwa. Komentarz, Warszawa 2010.
7 Co do praktycznych skutków działania SLPS zob. uchwałę SN z 5.12.2019 r., III UZP 10/19.
8 Dz.U. z 2019 r. poz. 914.
9 Skarga nr 20261/12.
10 Skarga nr 28396/95.