Sprawozdanie z konferencji „Udział czynnika obywatelskiego w wymiarze sprawiedliwości” Warszawa, 23.4.2018 r.

Adwokat Giuseppe La Rosa (act BSWW, Włochy) oraz prof. Renato La Rosa (Università di Catania, Włochy) omówili instytucję sędziów pokoju na gruncie włoskiego systemu prawnego. Jurysdykcja sędziów pokoju jako sędziów niezawodowych ogranicza się do rozpoznawania spraw cywilnych i karnych mniejszej wagi. Mecenas G. La Rosa omówił kwestie dotyczące kadencyjności sędziów pokoju we Włoszech, wymagania stawiane kandydatom oraz zasady ich powoływania na urząd. Katalog spraw, w których orzekać mogą sędziowie pokoju we Włoszech, jest dość szeroki, w większości uzależniony od wartości przedmiotu sporu – istnieje jednak katalog spraw cywilnych, w których sędziowie pokoju mogą wydawać rozstrzygnięcia niezależnie od wartości przedmiotu sporu. Przedstawione zostały również zagadnienia związane z kontrolą rozstrzygnięć sędziów pokoju we Włoszech oraz nadzorem ­administracyjnym nad włoskimi sądami pokoju.

W trzecim panelu merytorycznym, moderowanym przez prof. Stanisława Sołtysińskiego (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, członek SKK), prelegenci poruszali materię dotyczącą społecznych sędziów w sprawach gospodarczych oraz mediacji jako alternatywnej metody rozwiązywania sporów w kontekście konieczności rozwoju społeczeństwa obywatelskiego.

Prof. Marcin Walasik (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, SSP „Iustitia”, członek SKK) dokonał prezentacji projektu ustawy przygotowanego przez Społeczną Komisję Kodyfikacją o obywatelskich sędziach handlowych. Prof. M. Walasik podkreślił, że intencją SKK była rzeczywista realizacja wyrażonej w art. 182 Konstytucji RP zasady udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości, dążenie do umocnienia społecznej legitymacji wymiaru sprawiedliwości oraz budowa zaufania do wymiaru sprawiedliwości. M. Walasik dodał, że w ocenie SKK sprawy gospodarcze są szczególnie predystynowane do rozpoznawania przez sędziów niezawodowych, a obywatelscy sędziowie handlowi powinni być powiązani ze społecznościami lokalnymi, w których orzekają. W ocenie prof. M. Walasika, obywatelscy sędziowie handlowi powinni mieć doświadczenie w prowadzeniu działalności gospodarczej oraz wykazywać się wiedzą w dziedzinie spraw gospodarczych. W myśl prezentowanego projektu, kompetencję do wyboru i powoływania obywatelskich sędziów handlowych powinien mieć sejmik województwa. Ponadto obywatelscy sędziowie handlowi powinni korzystać z gwarancji niezawisłości, a ich kadencja powinna być ograniczona do 5 lat.

Dr Gerhard Reissner (Austria, ENCJ) na wstępie swojej prezentacji wskazał, że udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości zarówno w sprawach cywilnych, jak i w sprawach karnych, gwarantuje ­austriacka Konstytucja. Po przedstawieniu ogólnego zarysu struktury sądownictwa w Austrii, dr G. Reissner omówił sposób funkcjonowania austriackich sądów gospodarczych. Postępowanie w sprawach gospodarczych przed sądem I instancji odbywa się, co do zasady, przy jednoosobowym, zawodowym składzie, jednak gdy wartość przedmiotu sporu przekracza 100 tys. euro, strona może zażądać powiększenia składu do dwóch sędziów zawodowych i jednego ławnika. G. Reissner wskazał jednak, że w praktyce strony rzadko korzystają z tej możliwości. Sądy okręgowe jako sądy II instancji oraz sądy apelacyjne orzekają w sprawach gospodarczych w składzie dwóch sędziów zawodowych i jeden ławnik. Taki sam skład rozpoznaje w sądzie apelacyjnym apelacje od orzeczeń sądów okręgowych w sprawach gospodarczych.

W dalszej części prezentacji omówione zostały wymagania, jakie stawia się kandydatom na ławników w sądach gospodarczych – oprócz klasycznych przesłanek dotyczących zdolności do czynności prawnej, obywatelstwa, posiadania pełni praw publicznych czy niekaralności, austriacki ustawodawca zobowiązał kandydatów na ławników w sądach gospodarczych m.in. do posiadania doświadczenia w prowadzeniu działalności gospodarczej oraz nieskazitelnego charakteru. Ławnicy sądów gospodarczych powoływani są przez ministra sprawiedliwości za kontrasygnatą ministra gospodarki.

Druga część panelu skupiała się wokół zagadnień związanych z mediacją jako alternatywną metodą rozwiązywania sporów.

Prof. Andrzej Torbus omówił cele, jakie przyświecały ustawodawcy podczas wprowadzania mediacji do postępowania cywilnego, a wśród których za najistotniejsze uznawać należy chęć „odciążenia sądów” i wyprowadzenia określonych rodzajów spraw z sądów. Prof. A. Torbus krytycznie wypowiedział się o liberalnym modelu mediacji, jaki został przez ustawodawcę przyjęty i wprowadzony do procedury cywilnej, podnosząc, że po blisko 15 latach funkcjonowania tej instytucji w Kodeksie postępowania cywilnego, niecały 1% spraw cywilnych trafia do mediacji. Profesor odniósł się także do kierunku, w jakim zmierza postępowanie mediacyjne, zauważając odejście od pierwotnej idei mediacji „prywatnej” ku zintegrowaniu jej z wymiarem sprawiedliwości, co zdaniem prof. A. Torbusa, jest obecnie jedyną szansą na przetrwanie tej instytucji w polskim porządku prawnym.

Dr Ireneusz Wolwiak (Uniwersytet Śląski, SSP „Iustitia”), kontynuując przedstawianie mediacji na gruncie polskiego porządku prawnego, szczegółowo zaprezentował funkcjonowanie mediacji ze skierowania sądu, stawiając postulaty de lege ferenda, których realizacja znacząco przyczyniłaby się do zwiększenia efektywności postępowania mediacyjnego w sprawach cywilnych.

Prof. Angelo Giorlando (Uniwersytet w Enna, Włochy) zaprezentował mediację na gruncie włoskiego systemu prawnego. Do świadczenia usług mediacji upoważnione są organizacje zajmujące się mediacją, które mogą mieć charakter publiczny lub prywatny, wpisane do rejestru organizacji zajmujących się mediacją prowadzonego przez włoskie Ministerstwo Sprawiedliwości. Rejestr ten ma umożliwić osobom zainteresowanym nawiązanie kontaktu z wybraną organizacją zajmującą się mediacją i skorzystanie z usług mediatorów. Prof. A. Giorlando wskazał, że organizacje zajmujące się mediacją świadczą pomoc w zawarciu ugody pozasądowej w każdym sporze, który dotyczy uprawnień, którymi strony mogą swobodnie rozporządzać, a mediacja ma charakter dobrowolny, chociaż rozwiązanie to może również zostać zasugerowane przez sąd.