System sądownictwa Republiki Austrii

Proces cywilny

Pałac Sprawiedliwości, Aula Stiegenaufgang

W sprawach cywilnych i gospodarczych zasadniczą granicą właściwości sądu rejonowego jest wartość przedmiotu sporu do 10 000 euro. W tym sądzie skład jest zawsze jednoosobowy, a sprawy o zapłatę muszą być wnoszone za pośrednictwem urzędowego formularza. Co ciekawe, pozew nie musi zawierać uzasadnienia. W sądach rejonowych nakazy zapłaty wydają nie tylko sędziowie, ale również referendarze sądowi (Rechtspfleger). Od takiego nakazu pozwany może wnieść sprzeciw w terminie 4 tygodni. Można wnieść pozew, jak również prowadzić korespondencję z sądem w drodze elektronicznej, trzeba tylko w tym celu założyć specjalne konto w systemie sądowym, co oznacza zgodę na taki sposób porozumiewania się z sądem. Adwokaci muszę mieć założone tego rodzaju konta. Konto umożliwia zdalne śledzenie stanu prowadzonej sprawy przez 24 godziny na dobę, w tym wszystkich decyzji w niej podjętych (po zalogowaniu się do swego konta w systemie). Również w sądach rejonowych występuje przymus adwokacki, albowiem jest on przewidziany w sprawach o wartości przedmiotu sporu powyżej 5000 euro (poza sprawami dotyczącymi najmu, gdzie strona może występować samodzielnie także powyżej tej kwoty). Inna zasada obowiązuje w wypadku europejskich nakazów zapłaty, których wydawanie jest w Austrii scentralizowane – właściwy dla nich jest wyłącznie, niezależnie od wartości przedmiotu sporu, ww. Rejonowy Sąd Gospodarczy w Wiedniu. Ponieważ europejski nakaz zapłaty można doręczyć za granicę, a poza tym można wydać go bez względu na wartość przedmiotu sporu (krajowy nakaz można wydać tylko do kwoty 50 000 euro), cieszy się on dużą popularnością, a z uwagi na centralizację, wydaje się je bardzo sprawnie. Generalną zasadą jest, że we wszystkich sprawach cywilnych (w tym rodzinnych, pracowniczych czy z zakresu ubezpieczeń społecznych) cezurą czasową zgłaszania nowych wniosków dowodowych, twierdzeń i zarzutów (prekluzja procesowa) jest pierwsza rozprawa, przy czym na rozprawie już ich, co do zasady, zgłaszać nie można, a więc trzeba to uczynić wcześniej na piśmie. Oczywiście są wyjątki od tej zasady, a i od osoby sędziego (jak i w Polsce) zależy, na ile restrykcyjnie  zasada ta będzie stosowana. Nie można wydać wyroku w żadnej sprawie cywilnej bez przeprowadzenia rozprawy, chyba że wyrok jest zaoczny. Ponieważ obowiązek złożenia odpowiedzi na pozew istnieje w sądzie okręgowym, tam wydawane są wyroki zaoczne na posiedzeniach niejawnych. Jeżeli nikt nie stawi się na rozprawę, sąd postępowaniezawiesza. Opłaty sądowe są wyższe niż w Polsce (a również zasadniczo uzależnione od wartości przedmiotu sporu³) i nie podnosi się argumentu, że ich wysokość ogranicza prawo do sądu. Z opłat sądowych można utrzymać wymiar sprawiedliwości, oczywiście z wyłączeniem więziennictwa. Odmiennie niż w Polsce, w razie nieuiszczenia opłaty sprawa jest prowadzona dalej, a ściąga się ją od strony do jej uiszczenia obowiązanej, przy czym sędziowie się tym problemem w ogóle nie zajmują. Taka opłata przymusowo ściągana jest wyższa niż uiszczona dobrowolnie.

Nie istnieje znany u nas system finansowego zachęcania stron do ugody, ani w wypadku zawarcia ugody przed sądem, ani przed mediatorem, albowiem przepisy nie przewidują zwrotu opłaty w jakiejkolwiek części. Mediacja jest w Austrii instytucją nową, która przyjmuje się z trudnościami i częściej stosowana jest jedynie w sprawach rodzinnych (inaczej niż u nas w Austrii rozwody należą do kompetencji sądów rejonowych). Tak jak i w naszym systemie, można zwolnić stronę od kosztów sądowych w części lub w całości, jak również ustanowić dla niej adwokata z urzędu, przy czym ocenia się w tym wypadku nie tylko jej stan majątkowy, ale i to, czy w ogóle jest sens wytaczania powództwa lub podejmowania obrony, a warunkiem uzyskania adwokata z urzędu jest pełne zwolnienie od kosztów sądowych. Zwolnienia od kosztów sądowych może domagać się wyłącznie osoba fizyczna, w wypadku pozostałych jednostek takiej możliwości (a więc i również możliwości przyznania adwokata z urzędu) brak. Gdyby strona zwolniona od kosztów sądowych przegrała sprawę, kosztów tych, jak w Polsce, nie musi ponosić, ale (inaczej niż u nas) Skarb Państwa ma prawo w ciągu 3 lat upomnieć się o te koszty i ściągnąć je od strony, jeżeli ta uzyska w tym czasie środki finansowe pozwalające na ich poniesienie. Podobnie jak w Polsce, na wydatki związane z postępowaniem dowodowym (biegli, świadkowie) strona, która żąda przeprowadzenia dowodu, powinna uiścić zaliczkę pod rygorem oddalenia wniosku dowodowego. Sądy okręgowe cywilne orzekają, co do zasady, w I instancji w składzie jednoosobowym, ale w sprawach z zakresu prawa pracy skład jest trzyosobowy, tj. sędzia zawodowy i dwóch ławników (jeden z organizacji pracowniczej, a drugi z organizacji pracodawców), zaś w sprawach gospodarczych zwykle skład jest  jednoosobowy, tj. sędzia zawodowy, jednak w sprawach powyżej 100 000 euro strona może zażądać, by skład był trzyosobowy (tj. dwóch sędziów zawodowych i  jeden ławnik). Sądy okręgowe jako sądy II instancji oraz sądy apelacyjne orzekają w składzie trzech sędziów zawodowych, za wyjątkiem spraw gospodarczych, gdzie w II instancji orzeka dwóch sędziów zawodowych i jeden ławnik. Taki sam skład rozpoznaje w sądzie apelacyjnym apelacje od orzeczeń sądów okręgowych w sprawach gospodarczych. Ławnicy sądów gospodarczych są powoływaniu z listy przedstawionej przez Izbę Handlową. Jest to funkcja prestiżowa – ławnicy sądów gospodarczych, którymi zwykle są przedsiębiorcy, posługują się nią nawet na wizytówkach firmowych. Podkreślić przy tym należy, że pojęcie sprawy gospodarczej w Austrii jest szersze niż w Polsce, albowiem wystarczy, że wynika ze stosunku umownego, w którym tylko jedna ze stron ma status przedsiębiorcy. Tym samym, sądy gospodarcze stosują również przepisy prawa konsumenckiego. Sąd Najwyższy orzeka w składach pięcioosobowych. W poważniejszych sprawach od wyroków sądów okręgowych i apelacyjnych można się odwołać do SN. Sąd Najwyższy, tak jak i w Polsce, może odmówić przyjęcia takiej skargi do rozpoznania. Jak wyżej wskazano, w wypadku sądów okręgowych możliwe jest również wydanie nakazu zapłaty, jednak tylko do kwoty 50 000 euro, i o ile doręczenie nakazu pozwanemu ma nastąpić w Austrii. Pozew, kierowany do sadu okręgowego, nawet jeżeli dotyczy zapłaty i wnoszony jest na urzędowym formularzu, musi mieć uzasadnienie, tak jak i sprzeciw od tego nakazu zapłaty. Nakazy w sadach okręgowych wydają sędziowie. Powyżej kwoty 50 000 euro (za wyjątkiem  europejskiego nakazu zapłaty, który można wydać bez względu na wartość przedmiotu sporu) toczy się normalne postępowanie procesowe, w którym pozwany ma obowiązek wnieść odpowiedź na pozew (oczywiście za pośrednictwem adwokata) w terminie 4 tygodni. Jeżeli tego nie zrobi, zostanie wydany wyrok zaoczny. Po wydaniu wyroku, od doręczenia go wraz z uzasadnieniem, strona ma możliwość wniesienia apelacji również w terminie 4 tygodni. Również na skargę do SN stronie przysługuje termin 4 tygodni. Wyroki bardzo rzadko ogłaszane są na rozprawie. Zasadniczo po rozprawie sędzia informuje strony, że kończy postępowanie, a wyrok wraz z uzasadnieniem zostanie przesłany pocztą.