System sądownictwa Republiki Austrii

W ramach wydziałów gospodarczych (tam, gdzie one są) istnieje specjalizacja sędziów upadłościowych. Odmiennie niż w Polsce, sprawy dotyczące upadłości przedsiębiorców (zarówno osób fizycznych, jak i innych jednostek mających zdolność upadłościową) rozpoznają sądy okręgowe, przy czym nawet ogłoszenie upadłości następuje w składzie jednoosobowym. Apelację rozpoznaje wówczas skład trzyosobowy (2 sędziów zawodowych i ławnik), a możliwość odwołania się do SN istnieje tylko wówczas, gdy decyzje sądu okręgowego i apelacyjnego były różne, jeżeli były takie same (ogłoszenie upadłości bądź oddalenie wniosku), nie ma takiej możliwości. W wypadku wniosku dłużnika obowiązuje szybka procedura, ponieważ upadłość jest ogłaszana w dniu wpływu wniosku (jeżeli wniosek nie ma żadnych braków), a w wypadku wniosku wierzyciela mija 4–6 tygodni od daty wpływu wniosku do pierwszej rozprawy, na której zazwyczaj decyzja w przedmiocie wniosku jest przez sąd podejmowana. Nie ogłasza się upadłości w przypadku braku płynnych środków u dłużnika w wysokości minimum 4 000 euro, chyba, że wierzyciel wpłaci odpowiednią zaliczkę. Taka kwota wystarcza jednak na krótko, co w razie wyczerpania tych środków bez jednoczesnego pozyskania nowych powoduje umorzenie postępowania. Skutkiem odmowy ogłoszenia upadłości z uwagi na brak środków u przedsiębiorcy rejestrowego jest wszczęcie z urzędu postępowania w przedmiocie wykreślenia go z rejestru, a więc zakończenia jego bytu. Upadłości konsumenckie są ogłaszane i prowadzone na mniej sformalizowanych zasadach i mniejszym kosztem przez sądy rejonowe. Obowiązuje, także w sprawach cywilnych, znana nam z polskiego postępowania karnego zasada niezmienności składu, co powoduje, że rzadko, ale za to w największych i najtrudniejszych sprawach, zachodzi potrzeba powtórzenia procesu z powodu np. śmierci albo zmiany przydziału służbowego sędziego.

Sprawy wpływające do wydziałów cywilnych przydzielane są przez system komputerowy losowo konkretnym sędziom niezależnie od wydziału, do którego są przydzieleni. Eliminuje to dość często występujący w Polsce problem nierównomiernego obciążenia pracą wydziałów. Sędziowie, którzy wykonują nie tylko czynności stricte orzecznicze, w jednym wydziale mają ustalony wskaźnik procentowy rodzajów czynności i wedle tego wskaźnika system komputerowy przydziela im sprawy, np. sędzia w sądzie okręgowym ma 60% obciążenia sędziego I instancji i 40% obciążenia sędziego II instancji, albo też przewodniczący wydziału ma 55% obciążenia pracą orzeczniczą i 45% obciążenia administracyjnego. Te wskaźniki są rokrocznie ustalane przez ww. Kolegium SO. Również tylko Kolegium SO może zmienić ten podział, jeżeli np. sędzia dostanie taką sprawę, która uniemożliwi mu prowadzenie jakichkolwiek innych i zwróci się do niego ze stosownym wnioskiem.

Proces karny

W sprawach karnych zasadniczą granicą właściwości sądu rejonowego jest zagrożenie karą pozbawienia wolności do jednego roku lub 360 stawek dziennych, co powoduje, że obsada samych pierwszoinstancyjnych wydziałów sądów okręgowych jest większa niż obsada wydziałów karnych sądów rejonowych. W wydziałach karnych obowiązuje, tak jak i w Polsce, procedura inkwizycyjna, tj. niezależnie od tego, co prokurator zrobi przygotowując akt oskarżenia, obowiązkiem sędziego jest dążenie do ustalenia prawdy materialnej, a więc i prowadzenie postępowania dowodowego z urzędu z sankcją w postaci uchylenia wyroku włącznie. Teoretycznie możliwy jest zwrot aktu oskarżenia prokuratorowi celem uzupełnienia postępowania przygotowawczego, jednak w praktyce zdarza się to rzadko z uwagi na orzecznictwo sądów odwoławczych, które co do zasady stwierdzają, że przecież sąd sam może przeprowadzić postępowanie dowodowe. Obecnie dyskutuje się o wprowadzeniu instytucji dobrowolnego poddania się karze, jednak kwestia to pozostaje w sferze projektów. Zasada bezpośredniości rozumiana jest podobnie jak w Polsce, co oznacza, że sąd musi przesłuchać świadków, nawet jeżeli wcześniej przesłuchał ich prokurator lub policjant;  tylko w pewnych wypadkach można od tego odstąpić, np. w wypadku przesłuchania dzieci, ofiar przestępstw seksualnych albo wtedy gdy istnieje obawa, że świadka nie będzie można przesłuchać później (np. osoby w podeszłym wieku, ciężko chore lub wyjeżdżające na dłuższy okres za granicę). W takich jednak sytuacjach w przesłuchaniu może uczestniczyć podejrzany lub jego obrońca i zadawać pytania. W procesie karnym protokół sporządzany jest na sali przez protokolanta. Niestety, znane są także i tam praktyki niektórych obrońców polegające na żądaniu odczytywania wszystkich dokumentów znajdujących się w wielotomowych aktach sprawy gospodarczej – przepisy na to pozwalają. W sądzie okręgowym skład zależy od rodzaju sprawy. W wypadku przestępstw zagrożonych karą pozbawienia wolności nie wyższą niż 5 lat skład jest jednoosobowy, w pozostałych składy są ławnicze. W większości spraw jest to jeden sędzia i 2 ławników, ale w wypadku najpoważniejszych przestępstw w rodzaju zabójstwa przewidziana jest ława przysięgłych składająca się z 8 przysięgłych (zwykle jest ich więcej, np. 10, aby przez niemożność kontynuowania czynności przez jednego ze składu nie trzeba było powtarzać procesu) oraz skład trzech sędziów zawodowych. Sędziowie zawodowi przygotowują pytania, na które przysięgli muszą odpowiedzieć i są związani tymi odpowiedziami, ale istnieje możliwość, że podejmą decyzję o powtórzeniu procesu z inną ławą przysięgłych, gdy stwierdzą, że wyrok wynikający ze stanowiska przysięgłych jest ewidentnie nieprawidłowy. Maksymalne kary to kara 20 lat lub dożywotniego pozbawienia wolności. Sądy odwoławcze orzekają w składach trzyosobowych zawodowych, a SN w składzie pięcioosobowym. Od wyroku sądu okręgowego wydanego w składzie ławniczym lub z ławą przysięgłych przysługuje apelacja do sądu apelacyjnego zarówno co do winy, jak i co do kary. Apelacja zawierająca wniosek o uchylenie wyroku (jak nasza kasacja) przysługuje do SN bezpośrednio od takiego pierwszoinstancyjnego wyroku sądu okręgowego. W postępowaniu przygotowawczym zasadniczo rola sędziów jest zbliżona do modelu polskiego, tyle, że w Austrii są to wyspecjalizowani sędziowie gwarancyjni, których zadaniem jest rozpoznawanie wniosków o tymczasowe aresztowanie, udzielanie zezwoleń na podsłuchy itp. Zwykle zajmują się oni tylko tym, ale bywa niekiedy, że częściowo są sędziami gwarancyjnymi, a częściowo prowadzącą normalne referaty. Najczęściej zaczynający pracę w pionie karnym sędzia zaczyna jako gwarancyjny, a później dopiero dostaje swoje sprawy do rozstrzygania. Sędziowie, którzy nie pracują jako gwarancyjni, są zwolnieni od czynności postępowania przygotowawczego, za wyjątkiem dyżurów weekendowych i nocnych, które pełnią wszyscy i jeżeli w trakcie takiego dyżuru zajdzie potrzeba wydania decyzji z zakresu postępowania przygotowawczego, wydaje ją sędzia dyżurny, niezależnie od specjalizacji. Od września 2011 r. działa w Wiedniu specjalna jednostka prokuratury ds. przestępczości gospodarczej i korupcyjnej właściwa dla całej Austrii. Z powodu zasad właściwości sądów jej akty oskarżenia będą kierowane do różnych sądów na terytorium całego kraju. W Okręgowym Sądzie Karnym w Wiedniu jest na chwilę obecną 5 sędziów wyspecjalizowanych w sprawach przestępczości gospodarczej, do nich głównie trafiają tego rodzaju sprawy.