Transgraniczne oświadczenia spadkowe

Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka

Gdy mamy do czynienia z transgranicznym odrzuceniem spadku przez małoletniego, oprócz statutu formy takiego oświadczenia należy również uwzględnić statut stosunków między rodzicami a dzieckiem, w szczególności ustalić kto może reprezentować dziecko i czy złożenie oświadczenia wymaga zgody sądu.

Statutu tego nie reguluje prawo właściwe dla dziedziczenia (statut spadku), lecz normy kolizyjne dla odpowiedzialności rodzicielskiej (post. SN z 15.7.2005 r., IV CK 20/05). Prawo to badamy na chwilę złożenia oświadczenia spadkowego, bez względu na to kiedy nastąpiła śmierć spadkodawcy.

Prawo właściwe dla stosunków między rodzicami i dziećmi określać będziemy więc obecnie przede wszystkim w oparciu o konwencję haską z 1996 r. o jurysdykcji, prawie właściwym, uznawaniu, wykonywaniu i współpracy w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej oraz środków ochrony dzieci. Stronami tej konwencji są 52 państwa, a jej stosowanie (w zakresie prawa właściwego) w Polsce jest jeszcze rozszerzone przez art. 56 ust. 1 PrPrywM – na wszystkie inne państwa, poza takimi, z którymi mamy zawarte umowy dwustronne regulujące tę kwestię inaczej. Przepisy tej Konwencji o prawie właściwym będą miały również zastosowanie do małoletnich mających zwykły pobyt w państwach Unii Europejskiej.

Zgodnie z art. 17 Konwencji wykonywanie odpowiedzialności rodzicielskiej podlega prawu państwa zwykłego pobytu dziecka. W razie zmiany miejsca zwykłego pobytu dziecka (nawet w trakcie postępowania), podlega prawu państwa nowego zwykłego pobytu (brak utrwalenia właściwości prawa).

Oznacza to, iż ustalenie tego, kto może odrzucić spadek w imieniu małoletniego dziecka, czy wymaga to zgody sądu i jakie są skutki nieuzyskania zgody – należy każdorazowo w sprawie spadkowej ustalać w świetle prawa miejsca jego każdorazowego zwykłego pobytu.

W praktyce oznaczać to będzie wielokrotnie, iż zgoda sądu na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego nie będzie wymagana (np. w przypadku dzieci mających zwykły pobyt w krajach z systemem common law, w Szwajcarii, Danii, w Niemczech, tu – gdy dziecko powołane jest do dziedziczenia w wyniku odrzucenia spadku przez reprezentującego go rodzica).

W przypadku umów dwustronnych mają one zasadniczo pierwszeństwo przed konwencją zgodnie z jej art. 52. Każdorazowo natomiast należy sprawdzać aktualne oświadczenia państw co do pierwszeństwa stosowania tych umów – na stronie konwencji haskich (www.hcch.net). W stosunkach Polski z Francją, Estonią, Łotwą, Czechami i Austrią – Konwencja ma pierwszeństwo stosowania pomimo obowiązywania umów dwustronnych. W przypadku Białorusi, Kuby, Wietnamu – właściwe może być prawo państwa, którego obywatelem jest dziecko. W przypadku umów – każdorazowo sprawdzić należy czy zawierają tzw. generalne klauzule zgodności (np. art. 97 umowy z Ukrainą, art. 102 umowy z Rosją, art. 105 umowy z Białorusią) i jeśli tak – jaki skutek wywołują. W przypadku Ukrainy ocena pierwszeństwa stosowania Konwencji lub umowy jest wyjątkowo skomplikowana. Ustalając prawo właściwe szczególnej analizie należy poddać art. 6, 15 i 52 Konwencji oraz art. 97 umowy z Ukrainą o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych i karnych dwustronnej.