Transgraniczne oświadczenia spadkowe
Uwagi dotyczące wyłącznie małoletnich ze zwykłym pobytem w UE
W stosunku do państw Unii Europejskiej nowa przekształcona wersja rozporządzenia unijnego 2019/1111 dotyczącego odpowiedzialności rodzicielskiej wprowadza istotną zmianę od 1.8.2022 r. do kwestii orzekania przez polskie sądy rodzinne w sprawach zezwolenia na złożenie oświadczenia spadkowego. Zmiana dotyczy przyznania jurysdykcji sądom rodzinnym w powyższych sprawach w sytuacji, gdy dziecko ma zwykły pobyt w innym państwie, lecz sądem spadku jest sąd polski.
Rozporządzenie unijne generalnie nie ma zastosowania do dziedziczenia (art. 1 ust. 4f), ale należy uznać, iż kwestia zgody sądu na złożenie oświadczenia spadkowego przez rodzica małoletniego dziecka wchodzi w zakres jego stosowania na podstawie art. 1 ust. 1b (por. wyrok TSUE w sprawie C-404/14).
Polski sąd rodzinny orzekając o zezwoleniu na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka, mającego miejsce pobytu w UE poza Polską, stosował będzie jako właściwe prawo polskie na podstawie art. 15 Konwencji z 1996 r. (zgodnie z zasadami interpretacyjnymi wynikającymi z punktu 92 preambuły rozporządzenia 2019/1111).
Jeżeli prawo miejsca pobytu dziecka nie wymaga zezwolenia sądu rodzinnego na odrzucenie spadku, a polski sąd jest sądem spadku, sąd rodzinny nie odrzuca wniosku o zezwolenie (posiada jurysdykcję), orzeka na polskim prawie i ocenia merytorycznie zasadność wniosku.
Do obowiązków sądu spadku należało więc będzie zbadanie czy w świetle prawa miejsca zwykłego pobytu małoletniego wymagana jest zgoda sądu na odrzucenie spadku. Jeżeli tak – sąd spadku ma obowiązek poinformowania rodzica, zamierzającego odrzucić spadek w imieniu małoletniego, iż musi on taką zgodę uzyskać. Do rodzica natomiast należy wybór czy o taką zgodę wystąpi w sądzie miejsca pobytu czy w sądzie polskim (oba sądy będą posiadały jurysdykcję). Zgoda uzyskana w państwie UE nie wymaga legalizacji, nie wymaga procedury uznania na terenie Polski, a jedynie opatrzenia zaświadczeniem stanowiącym załącznik do rozporządzenia 2019/1111 (art. 43 tego rozporządzenia).
| Przepisy regulujące kwestię składania oświadczeń spadkowych w imieniu małoletnich dzieci mających miejsce pobytu poza Polską w przypadku gdy sąd polski jest sądem spadku |
||
| Sąd spadkuPrawo właściwe dla oceny, kto reprezentuje dziecko i czy wymagana jest zgoda sądu rodzinnego na odrzucenie spadku: | Sąd rodzinnyCzy polski sąd rodzinny ma jurysdykcję do orzeczenia w przedmiocie zezwolenia na odrzucenie spadku i na jakim prawie orzeka: | |
| Małoletni mający miejsce zwykłego pobytu w państwach stronach umów dwustronnych regulujących kwestie władzy rodzicielskiej | zapisy umowy dwustronnej regulujące prawo właściwe dla władzy rodzicielskiej | zapisy umowy dwustronnej regulujące jurysdykcję i prawo właściwe w sprawach władzy rodzicielskiej |
| Małoletni mający miejsce zwykłego pobytu w UE(z wyjątkiem Danii) | – prawo państwa zwykłego pobytu dziecka – zgodnie z art. 17 Konwencji z 1996 r.o ile prawo miejsca pobytu dziecka nie wymaga zezwolenia sądu rodzinnego na odrzucenie spadku – sąd spadku nie może tego zezwolenia wymagać, oświadczenie bez zezwolenia jest skuteczne |
– polski sąd rodzinny ma jurysdykcję na podstawie art. 16 ust. 3 rozp. 2019/1111– stosuje jako właściwe prawo polskie na podstawie art. 15 Konwencji z 1996 r.jeżeli prawo miejsca pobytu dziecka nie wymaga zezwolenia sądu rodzinnego na odrzucenie spadku, a polski sąd jest sądem spadku, sąd rodzinny nie odrzuca wniosku o zezwolenie, orzeka na polskim prawie i ocenia zasadność wniosku |
| Małoletni mający miejsce zwykłego pobytu w państwach stronach Konwencji z 1996 r. (w tym w Danii, lecz z wyłączeniem innych państw UE) | – prawo państwa zwykłego pobytu dziecka – zgodnie z art. 17 Konwencji z 1996 r.o ile prawo miejsca pobytu dziecka nie wymaga zezwolenia sądu rodzinnego na odrzucenie spadku – sąd spadku nie może tego zezwolenia wymagać, oświadczenie bez zezwolenia jest skuteczne,o ile zgoda sądu jest wymagana – nie należy zobowiązywać strony do przedłożenia zezwolenia polskiego sądu rodzinnego na odrzucenie spadku (polski sąd rodzinny nie posiada tu jurysdykcji) |
– polski sąd rodzinny nie ma jurysdykcji, jurysdykcję posiada tylko sąd miejsca zwykłego pobytu dziecka na podstawie art. 5 Konwencji z 1996 r. i stosuje swoje prawo na podstawie art. 15 Konwencji z 1996 r. (nie dotyczy sytuacji uprowadzenia dziecka regulowanej odrębnie) |
| Pozostałe państwa | – prawo państwa zwykłego pobytu dziecka – zgodnie z art. 17 Konwencji z 1996 r. w zw. z art. 56 ust. 1 PrPrywM (bez względu na to czy państwo pobytu dziecka jest stroną Konwencji)o ile prawo miejsca pobytu dziecka nie wymaga zezwolenia sądu rodzinnego na odrzucenie spadku – sąd spadku nie może tego zezwolenia wymagać, oświadczenie bez zezwolenia jest skuteczne |
– polski sąd rodzinny posiada jurysdykcję o ile wnioskodawca i dziecko są obywatelami polskimi – na podstawie art. 11063KPC– prawem właściwym jest prawo państwa zwykłego pobytu dziecka na podstawie art. 17 Konwencji z 1996 r. w zw. z art. 56 ust. 1 PrPrywM |
| Wykaz państw stron Konwencji z 1996 r.: https://www.hcch.net/en/instruments/conventions/status-table/?cid=70 |
||
| Link do wyszukiwarki umów dwustronnych: https://traktaty.msz.gov.pl/ |
||
| Wzór wniosku o udzielenie tekstu prawa obcego w przedmiocie władzy rodzicielskiej (wniosek można wysłać elektronicznie z poczty służbowej na adres [email protected]): „Sąd Rejonowy w ….. w sprawie ……. o stwierdzenie nabycia spadku zwraca się na podstawie art. 51a PrUSP o udzielenie informacji o prawie … w zakresie wykonywania władzy rodzicielskiej co do reprezentacji małoletniego oraz o informację, czy przepisy prawa … przewidują konieczność uzyskania zgody na taką czynność, a jeśli tak od kogo taka zgoda pochodzi i w jakiej formie jest udzielana”. |
||
* Autorka jest sędzią SR w Koszalinie, członkinią Zespołu Prawa Cywilnego SSP IUSTITIA.