Ustawa z 13.1.2023 r. o zmianie ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw – oczami administratywisty

(inne teksty tego autora)

¹⁷ Tak trafnie G. Borkowski, K. Gajda-Roszczynialska, Prawidłowość procesów nominacyjnych a prawo do sądu ustanowionego ustawą. Uwagi na tle wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 19.12.2020 r., Ástráðsson przeciwko Islandii – cz. 1, Przegląd Sądowy Nr 6/2021, s. 32.

¹⁸ T.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2492, cyt. dalej: PrUSA.

¹⁹ Zob. J. Roszkiewicz, Indywidualny test niezawisłości sędziego powołanego z naruszeniem prawa – uwagi na tle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego, Przegląd Sądowy Nr 11–12/2022, s. 82.

²⁰ Legalis.

²¹ W okresie składania niniejszego artykułu do druku TSUE w wyroku z 5.06.2023 r. w sprawie C‑204/21 orzekł, że Rzeczpospolita Polska przyjmując i utrzymując w mocy m.in. art. 5 §§ 1a i 1b PrUSA uchybiła zobowiązaniom, które na niej ciążą na mocy art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w związku z art. 47 karty praw podstawowych, jak również na mocy zasady pierwszeństwa prawa Unii.

²² ETPC w wyroku w sprawie Dolińska-Ficek i Ozimek przeciwko Polsce (49868/19 i 57511/19): „354. W świetle powyższego oraz mając na uwadze swoją ogólną ocenę w ramach trzystopniowego testu przedstawionego powyżej, Trybunał stwierdza, że Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego, która rozpoznawała sprawę skarżących, nie była „sądem ustanowionym ustawą”.

²³ Zob. np. postanowienie WSA z 23.1.2008 r., I SA/Wa 2139/07, Legalis. Tak też NSA w postanowieniu z 7.12.2017 r., I OSK 857/17, Legalis oraz ostatnio w postanowieniu z 27.2.2023 r., II GSK 1362/22, Legalis. Odmiennie R. Suwaj w glosie krytycznej do postanowienia WSA z 23.1.2008 r. (R. Suwaj, Dopuszczalność skargi w przedmiocie niepowołania przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej do pełnienia urzędu sędziego. Glosa do postanowienia WSA z 23.1.2008 r., I SA/Wa 2139/07, Gdańskie Studia Prawnicze Przegląd Orzecznictwa Nr 2/2009, s. 26).

²⁴ Tak m.in. NSA w wyroku z NSA z 9.10.2012 r., I OSK 1872/12, Legalis.

²⁵ Zebrania tych stanowisk dokonał m.in. A. Jakubowski, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jako organ administrujący (organ administracji publicznej), PiP Nr 2/2023, passim.

²⁶ Wyrok WSA w Warszawie z 11.8.2021 r., II SAB/Wa 377/21, Legalis. WSA w Warszawie przesądził, że: „Przyjmując, że z art. 25 w 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz stopniach i tytule w zakresie sztuki wynika uprawnienie procesowe jednostki do żądania wydania przez Prezydenta RP postanowienia rozstrzygającego w sprawie złożonego wniosku o nadanie tytułu naukowego profesora w tej sprawie, uznać należy, że postanowienie Prezydenta RP spełnia wszelkie wymogi aktu z zakresu administracji publicznej, o którym mowa w art. 3 § 2 pkt 4 PostAdmU. (…) Przepisy art. 184 Konstytucji RP w powiązaniu z art. 1 § 1 PrUSA. i art. 3 § 1–3 PrUSA, dopuszczają kontrolę sądowoadministracyjną w sprawie bezczynności lub przewlekłości Prezydenta RP w przedmiocie nadania tytułu naukowego profesora”.

²⁷ Postanowienie WSA w Warszawie z 23.2.2023 r., VI SA/Wa 8158/22, Legalis. Sąd orzekający w sprawie wyjaśnił, że: „Sąd, mając na uwadze złożoność materii prawnej niniejszej sprawy oraz argumentację strony skarżącej, jak i poglądy orzecznictwa uznał, że w tym przypadku wstrzymanie wykonania zaskarżonego aktu jest możliwe, gdyż kwestia dopuszczalność skargi na postanowienie Prezydenta RP w przedmiocie wyznaczenia skarżącego do orzekania w Izbie Odpowiedzialności Zawodowej Sądu Najwyższego nie została w żaden sposób przesądzona. Wskazać przy tym należy, że dopuszczalne jest udzielenie ochrony tymczasowej także w stosunku do aktów, które nie podlegają wykonaniu, nie nakładając na adresata obowiązku, ale ze względu na swoją ostateczność wywołując negatywne skutki prawne w sferze jego interesów i praw. Takie skutki powoduje niewątpliwie przeniesienie sędziego, wbrew jego woli, do orzekania w innym zupełnie zakresie oraz w innej Izbie Sądu Najwyższego, jak to ma miejsce w niniejszej sprawie. Takie stanowisko ma swoje potwierdzenie w prawie unijnym, gdyż zgodnie z pkt 73 wyroku Wielkiej Izby TSUE z 13.3.2007 r., w sprawie C-432/05 ­Unibet, odmowa uwzględnienia wniosku o wstrzymanie wykonania skarżonego aktu, z uwagi na niedopuszczalność skargi byłaby możliwa wyłącznie wówczas, gdyby niedopuszczalność ta była pewna (nie budziła żadnych wątpliwości) w świetle prawa krajowego stosowanego zgodnie z prawem unijnym, co w niniejszej sprawie niewątpliwie jednoznaczne nie jest”.

²⁸ W tym duchu również Z. Kmieciak, Postanowienie NSA z 7.12.2017 r., I OSK 857/171. Glosa, Orzecznictwo Sądów Polskich Nr 5/2018, s. 137.

²⁹ W tym duchu J. Ciapała, Kompetencja Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie powoływania sędziów. Refleksje krytyczne, Gdańskie Studia Prawnicze 2018, Tom XL, s. 498; oraz A. Jakubowski, Prezydent Rzeczypospolitej…. s. 27.

³⁰ Por. w tym duchu Z. Kmieciak, Konsekwencje powołania do pełnienia urzędu sędziego sądu administracyjnego lub asesora w wojewódzkim sądzie administracyjnym po przeprowadzeniu postępowania, które mogło być dotknięte wadą prawną. Glosa do wyroku NSA z 4.11.2021 r., III FSK 3626/21, Państwo i Prawo Nr 4/2022 s. 163–164. Jak wskazuje z kolei M. Ziółkowski „prerogatywa ma postać normy kompetencyjnej z wszystkimi konsekwencjami wynikającymi z zasady demokratycznego państwa prawnego i zasady legalizmu” (M. Ziółkowski, Prerogatywa Prezydenta RP do powoływania sędziów (uwagi o art. 144 ust. 3 pkt 17 i art. 179 Konstytucji), Przegląd Sejmowy Nr 1(114)/2013, s. 60.

³¹ W piśmiennictwie trafnie spostrzeżono, że: „Wydając akty urzędowe niewymagające kontrasygnaty, prezydent nie może naruszyć generalnego zakazu arbitralności wywiedzionego z zasady demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji) oraz nakazu działania na podstawie i w granicach prawa (art. 7 Konstytucji)” ( M. Ziółkowski, Prerogatywa…, s. 66).

³² K 18/09, Legalis. W wyroku tym przesądzono, że ograniczenie terminem ustawowym uprawnienia Prezydenta RP do rozpatrzenia wniosku Krajowej Rady Sądownictwa o powołanie na stanowisko sędziego jest niezgodne z Konstytucją.

³³ Por w tym duchu również L. Garlicki, w: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. IV, red. L. Garlicki, Warszawa 1999, komentarz do art. 179, s. 5.

³⁴ Postanowienie TK z 23.3.2008 r., Kpt 1/08, OTK-A 2008, Nr 5, s. 97.

³⁵ ETPC w wyroku w sprawie Dolińska-Ficek i Ozimek przeciwko Polsce (49868/19 i 57511/19). Tak też TSUE w wyroku z 6.10.2021 r. (C-487/19). Zob. również wyrok w sprawie C-824/18, A.B. i in. przeciwko Krajowej Radzie Sądownictwa, EU:C:2021:153; oraz np. uchwałę SN(7) z 2.6.2022 r. (I KZP 2/22, OSNK Nr 6/2022, poz. 22), w której orzeczono, że: „Krajowa Rada Sądownictwa ukształtowana w trybie określonym przepisami ustawy z 8.12.2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 3) nie jest organem tożsamym z organem konstytucyjnym, którego skład i sposób wyłaniania reguluje Konstytucja RP, w szczególności w art. 187 ust. 1”.

³⁶ ETPC w wyroku w sprawie Dolińska-Ficek i Ozimek przeciwko Polsce (49868/19 i 57511/19). Tak też TSUE w wyroku z 6.10.2021 r., C-487/19. W zakresie rozumienia pojęcia „sąd ustanowiony ustawą” zob. szerzej G. Borkowski, K. Gajda-Roszczynialska, Prawidłowość procesów nominacyjnych a prawo do sądu ustanowionego ustawą. Uwagi na tle wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 19.12.2020 r., Ástráðsson przeciwko Islandii – cz. 1, Przegląd Sądowy Nr 6/2021, passim. Autorzy trafnie konstatują, że: „badanie, czy sąd został ustanowiony ustawą, w znaczeniu przyjętym w art. 6 Konwencji, musi również obejmować badanie prawidłowości procesu nominacyjnego sędziów, wchodzących w skład sądu, co do którego zachodzi domniemanie, że został «ustanowiony ustawą». Jest to zadanie sądów krajowych wyższych instancji, jednakże, w razie nieprawidłowości w tym zakresie, może być samodzielnie przeprowadzone przez sądy międzynarodowe (w tej sytuacji ETPCz83), co, rzecz jasna, ogranicza zasadzę subsydiarności w tego rodzaju sprawach” (s. 50).

³⁷ W piśmiennictwie spornym jest, czy prezydent umocowany jest do wydania postanowienia w przedmiocie odmowy, czy też pozostaje związany wnioskiem KRS. Zob. szerzej analizę piśmiennictwa w tym zakresie: M. Ziółkowski „prerogatywa ma postać normy kompetencyjnej z wszystkimi konsekwencjami wynikającymi z zasady demokratycznego państwa prawnego i zasady legalizmu” (M. Ziółkowski, Prerogatywa…, s. 64–66).

³⁸ III FSK 3626/21, Legalis. Orzeczenie to spotkało się z trafną krytyką zob. Z. Kmieciaka (Konsekwencje powołania…, passim).

³⁹ Zob. m.in. sprawę Kocot contre la Pologne et KAPPES contre la Pologne, https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22appno%22:[%2255562/21%22],%22itemid%22:[%22001-218108%22]}; (dostęp: 1.5.2023 r.).

⁴⁰ W odniesieniu do decyzji administracyjnych, poglądy takie były wyrażane w orzecznictwie sądów powszechnych. Sytuacje te są jednak bardzo wyjątkowe, stąd stanowią wąski zakresowo wyjątek, niźli zasadę. Zob. np. wyrok SN z 7.7.2005 r., IV CK 12/05, Legalis: „Sąd cywilny jest uprawniony do odmowy stosowania decyzji administracyjnej wydanej przez organ oczywiście niewłaściwy lub bez zachowania jakiejkolwiek procedury, oraz decyzji nie podpisanej”. Tak też wyrok SN z 12.5. 2005 r., III CK 565/04, Legalis.

⁴¹ Na mocy ustawy nowelizującej, art. 5a: § 1 otrzymać ma brzmienie: „W uzupełnieniu możliwości badania przez sąd z urzędu zapewnienia prawa do sądu niezależnego, bezstronnego i ustanowionego na podstawie ustawy, dopuszczalne jest również badanie spełnienia przez sędziego sądu administracyjnego lub sędziego delegowanego do pełnienia czynności sędziowskich w sądzie administracyjnym wymogów niezawisłości i bezstronności oraz ustanowienia na podstawie ustawy”. Zob. szerzej przypis 36.