Ustawa z 13.1.2023 r. o zmianie ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw – oczami administratywisty
80 Odrębność (separacja) obu trybów w ocenie NSA uzasadniona jest m.in. ulokowaniem przepisów kreujących podstawę dla spraw testowych w ustawie ustrojowej, szczególnym trybem rozpoznania wniosku oraz obowiązywaniem na gruncie każdego postępowania sądowego zasady „jednotorowości obrony swoich praw”. Ze względu na ramy niniejszego opracowania ograniczymy polemikę z poglądem prawnym NSA do kwestii węzłowych. Przede wszystkim w świetle postanowienia zabezpieczającego oraz wyroku TSUE w sprawie C-204/21, do której to sprawy Sąd w pkt 6.3.14. uchwały nawiązuje należałoby przyjąć szeroką możliwość „testowania” („weryfikowania”) sędziów w bieżącej działalności orzeczniczej. Rzecz dotyczy przede wszystkim przypadków, w których wątpliwość co do bezstronności i niezawisłości sędziego wynikłaby na gruncie kwestii nieobjętej zakresem zastosowania instytucji z art. 5a PrUSA (np. w ramach oceny dopuszczalności skargi do sądu administracyjnego). Wówczas prokonstytucyjna i prounijna wykładnia – a które to metody stanowią fragment argumentacji NSA (6.3.14. uchwały) – uzasadnia przyjęcie, że przez uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziego w rozumieniu art. 19 PostAdmU należy także rozumieć wątpliwości spowodowane przez okoliczności towarzyszące powołaniu sędziego i jego postępowania po powołaniu. Sprzeczność pomiędzy treścią art. 19 PostAdmU oraz art. 5a PrUSA jest pozorna i dotyczy tylko wycinka sytuacji. W pozostałych przypadkach brak jest uzasadnionych przyczyn do ograniczania zakresu zastosowania instytucji iudex suspectus w postępowaniu sądowoadministracyjnym.
81 Oba procesy toczą się równolegle czego ustawodawca zdaje się, że nie uwzględniał projektując nowe rozwiązania.
82 Dz.U. z 2022 r. poz. 1259.
83 Zob. także opinia RPO.
84 Otóż do czasu rozpoznania wniosku sędzia, którego wniosek dotyczy, nie może podejmować dalszych czynności z wyjątkiem czynności niecierpiących zwłoki.
85 Zob. opinia RPO: „obsługa nowych spraw będzie skutkowała istotnym przeciążeniem NSA, zagrażającym jego prawidłowemu funkcjonowaniu”; zob. także opina HFPC, s. 8.
86 Np. w art. 16 ust. 2 ustawy z 5.7.2018 r. o ułatwieniach w przygotowaniu i realizacji inwestycji mieszkaniowych oraz inwestycji towarzyszących (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1538 ze zm.) został przewidziany termin 2-miesięczny rozpoznania skargi kasacyjnej przez NSA od dnia jej wniesienia.
87 Zob. J.G. Firlus, T. Woś, Sprzeciw od decyzji kasacyjnej organu odwoławczego wydanej na podstawie art. 138 § 2 KPA, Przegląd Prawa Publicznego Nr 6/2017, s. 87–88 oraz powołana tamże literatura.
88 Na mocy nowelizacji z 13.1.2023 r. w art. 5a § 1 PrUSA dodane zostało sformułowanie: „W uzupełnieniu możliwości […] dopuszczalne jest również […]”.
89 Na mocy nowelizacji z 13.1.2023 r. wprowadza się rozszerzenie katalogu uprawnionych do złożenia wniosku w sprawie testowej o właściwy sąd, jeżeli zachodzi w tym względzie poważna wątpliwość.
90 Tym samym w nowym otoczeniu normatywnym częściowo traciłaby na aktualności także pogląd prawny NSA sformułowany w uchwale z 3.04.2023 r., I FPS 3/22. Wobec wejścia do obrotu prawnego nowelizacji z 13.1.2023 r., uwzględniwszy skutki wyroku TSUE z 5.06.2023 r. w sprawie C‑204/21 należałoby przyjąć, że ocena przez sąd zapewnienia prawa do sądu niezależnego, bezstronnego i ustanowionego na podstawie ustawy do której to oceny sąd nie tylko jest uprawniony ale zobowiązany może odbywać się wszelkimi dostępnymi środkami nie wyłączając instytucji iudex suspectus.
91 Zob. W. Wróbel, Weryfikacji standardu niezależności i bezstronności sądu według uchwały połączonych Izb Sądu Najwyższego z 23.1.2020 r. – wybrane problemy [w:] P. Wiliński, R. Zawłocki (red.), Bezstronność sędziego w sprawach karnych w świetle zarzutu wadliwości jego powołania, dostęp Legalis: „W tej perspektywie wola stron postępowania i ich zgoda na obniżenie lub wręcz odstąpienie od tego standardu nie ma żadnego znaczenia, bowiem obowiązek dochowania tego standardu wynika z art. 173 oraz art. 178 ust. 1 Konstytucji RP, które mają charakter ustrojowy”.
92 De lege lata przepis ten ma następujące brzmienie: „Okoliczności towarzyszące powołaniu sędziego sądu administracyjnego nie mogą stanowić wyłącznej podstawy do podważenia orzeczenia wydanego z udziałem tego sędziego lub kwestionowania jego niezawisłości i bezstronności”.
93 ob. opinia RPO, w której wskazano, że procedura testowa „wchodzi w kolizję z trzema innymi procedurami wyłączenia sędziego”.
94 W brzmieniu nadanym nowelizacją z 13.1.2023 r.
95 Także opinia HFPC, s. 7: „ustawa w żadnym miejscu nie gwarantuje, że różne postępowania dotyczące tego samego sędziego, oparte na tych samych okolicznościach faktycznych zakończą się zbliżonym rezultatem”.
96 Zwłaszcza, że nie sposób odmówić trafności argumentacji, wyrażonej w płaszczyźnie de lege lata, zgodnie z którą obowiązywanie w systemie procedury testowej nie wyklucza możliwości wykorzystania dotychczasowych instrumentów procesowych; zob. K. Lipiński, Ustawowy test niezawisłości i bezstronności sędziego w sprawach karnych, Palestra Nr 10/2022, s. 25, 28; także M. Skwarcow, Status prawny…, s. 80–82.
97 Choć warto odnotować pogląd przeciwny M. Radajewski, Badanie wymogów niezawisłości i bezstronności sędziego na podstawach określonych w ustawie z 9.06.2022 r. o zmianie ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw, Przegląd Sądowy Nr 1/2023, s. 109.
98 O czym świadczy chociażby utrzymanie kontrowersyjnej w swej treści regulacji z art. 26 § 2 SNU zastrzegającej wyłączną właściwość Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych m.in. w zakresie rozpoznawania wniosków lub oświadczeń dotyczących wyłączenia sędziego obejmujących zarzut braku niezależności sądu lub braku niezawisłości sędziego.
99 Zob. postanowienie SN z 5.1.2023 r., II KK 531/22, Legalis: „Rzeczą Sądu Najwyższego rozpoznającego wniosek na podstawie art. 41 § 1 KPK jest wyłączenie sędziego nie tylko wtedy, gdy zostanie wykazana okoliczność, która mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności, ale także wtedy, gdy orzekanie w tej sprawie przez tego sędziego mogłoby realnie prowadzić do znacznie poważniejszego uchybienia, tj. naruszenia standardu z art. 6 ust. 1 EKPC i uznania, że taki skład orzekający w ogóle nie stanowi niezależnego i bezstronnego sądu ustanowionego ustawą […]”.
100 W brzmieniu nadanym nowelizacją z 13.1.2023 r.
101 OSNK Nr 6/2022, poz. 22.
102 Zob. także uwagi de lege lata co do potencjału kolizyjnego w takiej sytuacji M. Radajewski, Badanie wymogów…, s. 109.
103 De lege lata obowiązują w systemie 4 procedury wyłączenia sędziego; zob. J. Roszkiewicz, Indywidualny test…, s. 77–78.
104 Ze względu na ograniczone ramy opracowania pominięto też kwestię wadliwości postanowień NSA w sprawach testowych spowodowanej udziałem w podejmowaniu orzeczenia sędziego lub sędziów powołanych w tzw. nowej procedurze nominacyjnej.
105 W opinii HFPC, s. 9 mowa jest także o ryzyku powstawania rozbieżności w orzecznictwie poszczególnych sądów.
106 Podzielamy pogląd wyrażony w opinii HFPC, s. 9, zgodnie z którym: „[r]ównorzędny konstytucyjny charakter Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego sprzeciwia się zaś przyznaniu któremuś z tych organów roli sądu «ostatniego słowa», władnego do usuwania powstających pomiędzy nimi rozbieżności orzeczniczych”.