Ustawa z 13.1.2023 r. o zmianie ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw – oczami administratywisty
Podsumowanie
Rozszerzenie na mocy nowelizacji z 13.1.2023 r. zakresu właściwości NSA, nie stanowi rozwiązania optymalnego zarówno pod względem formalnym i merytorycznym, ale także organizacyjnym. Z perspektywy administratywisty musimy wyrazić sprzeciw wobec wykorzystywania pionu sądownictwa administracyjnego dla bieżących celów politycznych. Podstawowym zadaniem tych sądów jest i będzie kontrola administracji publicznej. To nie NSA ponosi odpowiedzialność za przywracanie – i to wątpliwymi metodami – stanu praworządności w Polsce.
Nowela nie tylko prowadzić będzie do destabilizacji prac NSA, ale także nie przyniesie zamierzonych efektów. Sądy administracyjne przez lata budowały zaufanie obywateli przyczyniając się do budowy państwa prawa w Polsce. Koszt kolejnej reformy jest więc nazbyt wysoki, aby nie wywołał sprzeciwu nie tylko w środowisku sędziowskim, ale także akademickim.
The Act of January 13, 2023 amending the Act on the Supreme Court and certain other acts
– administrative law lawyer perspective
The subject of the study is a critical analysis of the Act of 13 January 2023 amending the Act on the Supreme Court, i.e. from the point of view of the impact on the operating of administrative courts. The paper concerns, among others: analysis of the compliance of the amendments with the essence of the reforms that the Republic of Poland undertook to implement so-called National Recovery Plan; analysis of defects in the procedure of nominating judges of administrative courts; the issue of disciplinary jurisprudence in the Supreme Administrative Court; analysis of the test of independence and impartiality in the Supreme Administrative Court; analysis of the impact of the amendment for the implementation of the right to consider a court-administrative case without undue delay, as well as the analysis of collisions between measures aimed at examining the independence and impartiality of a judge.
Key words: impartial judge, judicial verification of the President of the Republic of Poland by administrative courts, test of impartiality and independence of judge
* Autorka jest doktorem nauk prawnych, adiunktem w Katedrze Postępowania Administracyjnego WPiA UJ, ORCID: 0000-0002-7921-8779.
** Autor jest doktorem nauk prawnych, adiunktem w Katedrze Postępowania Administracyjnego WPiA UJ, ORCID: https://0000-0002-5360-1833.
1 Cyt. dalej jako: „nowelizacja z 13.1.2023 r.” lub „nowelizacja”.
2 Projektodawcy wprost w uzasadnieniu druku Nr 2870 wskazują, że nowelizacja miała na celu „wyeliminowanie potencjalnych wątpliwości związanych z wykonaniem przez Rzeczpospolitą Polską zobowiązań wynikających z decyzji wykonawczej Rady (UE) Nr 9728/22 z 14.6.2022 r. w sprawie zatwierdzenia oceny planu odbudowy i zwiększania odporności dla Polski”.
3 Wniosek Prezydenta z 20.2.2023 r. zarejestrowany w TK. Kp 1/23, https://trybunal.gov.pl/postepowanie-i-orzeczenia/wokanda/art/12218-ustawa-z-dnia-13-stycznia-2023-r-o-zmianie-ustawy-o-sadzie-najwyzszym-oraz-niektorych-innych-ustaw?tx_ttnews%5Bday%5D=31&tx_ttnews%5Bmonth%5D=05&tx_ttnews%5Byear%5D=2023&cHash=438ba3d65845cdb8072ae06dead99b8e (dostęp: 6.6.2023 r.).
4 Wypada również podkreślić, że sam projekt KPO został przygotowany przez polskie Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej, a w czerwcu 2022 r. zaakceptowany przez KE oraz Radę UE. Zobowiązania w nim zawarte stanowią zatem przedmiot wzajemnego porozumienia (M. Romańska, A. Cebera, J.G. Firlus, Kamienie nie są bliżej nawet o pół mili, Gazeta Prawna, Dodatek „Prawnik”, 27.12.2022 r., https://serwisy.gazetaprawna.pl/orzeczenia/artykuly/8618400,kamienie-milowe-ustawa-o-sadzie-najwyzszym-nowelizacja-ustawy-o-sadzie-najwyzszym-kpo.html (dostęp: 1.5.2023 r.)
5 Enumeracja kierunku reform zawarta w niniejszym opracowania nie ma charakteru wyczerpującego. Służy ilustracji problemów stricte powiązanych z analizowanymi rozwiązaniami nowelizacji. Zob. szerzej Krajowy Plan Odbudowy, s. 349, https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/media/109762/KPO.pdf (dostęp: 1.5.2023 r.).
6 Zapewni to rozpoznanie ww. spraw przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony poprzez prawo, natomiast dyskrecjonalne uprawnienie do wyznaczania sądu dyscyplinarnego właściwego w I instancji w sprawach sędziów sądów powszechnych zostanie ograniczone.
7 Np. ustawy z 9.6.2022 r. o zmianie ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1259), która weszła w życie 15.7.2022 r.
8 Na kwestię tę zwraca uwagę także RPO w swojej opinii, https://bip. brpo.gov.pl/pl/content/rpo-sn-ustawa-sedziowie-dyscyplinarki-senat-opinia (dostęp: 6.6.2023 r.), cyt. dalej: „opinia RPO”. Zob. także Pilna przejściowa opinia w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy o Sądzie Najwyższym i niektórych innych ustaw (z dnia 16 stycznia 2023 r.), OBWE, Opinion- -Nr.: JUD-POL/460/2023 [AlC], s. 8, https://www.osce.org/files/f/documents/4/1/543913.pdf (dostęp: 6.6.2023 r.), cyt. dalej: „opinia OBWE”.
9 Zob. Stanowisko Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia” wobec projektu ustawy o zmianie ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy Stanowisko Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia” wobec projektu ustawy o zmianie ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy Nr 2870), https://www.iustitia.pl/83-komunikaty-i-oswiadczenia/4595-stanowisko-stowarzyszenia-sedziow-polskich-iustitia-wobec-projektu-ustawy-o-zmianie-ustawy-o-sadzie-najwyzszym-oraz-niektorych-innych-ustaw-druk-sejmowy-nr-2870 (dostęp 6.6.2023 r.).
10 Także opinia OBWE, s. 9–10 oraz Opinia Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, 22/2023/MPL, Warszawa 20.1.2023 r., s. 3, https://hfhr.pl/upload/2023/01/opinia_hfpc_zmiany_ustawa_sn_222023mpl_1.pdf (dostęp 6.6.2023 r.); cyt. dalej „opinia HFPC”.
11 Zob. J. Chlebny, Sądownictwo administracyjne w Polsce z perspektywy art. 47 KPP, „Europejski Przegląd Sądowy” 2022/10, s. 30: „Trybunał nigdy nie kwestionował niezależności polskiego sądownictwa administracyjnego i skuteczności powołania na stanowisko sędziego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z 8.12.2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw”.
12 Także J.G. Firlus, Test niezawisłości i bezstronności sędziego sądu administracyjnego – aspekt procesowy, Przegląd Sądowy Nr 5/2023, s. 6–7.
13 Sporządzonej w Rzymie 4.11.1950 r., zmienionej następnie Protokołami Nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem Nr 2 (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 z uzup. i zm.), dalej: EKPC.
14 Zob. https://hudoc.echr.coe.int/fre?i=001-218737 (dostęp: 27.4.2023 r.).
15 Np. sprawa 1469/20, Advance Pharma; zob. https://hudoc.echr.coe.int/fre#{%22languageisocode%22:[%22POL%22],%22appno%22:[%221469/20%22],%22documentcollectionid2%22:[%22CHAMBER%22],%22itemid%22:[%22001-222362%22]} (dostęp: 2.5.2023 r.). Jak słusznie zauważono w piśmiennictwie, w uzasadnieniu wyroku, ETPCz wskazał, że wnioski dotyczące niezgodności procedury powoływania sędziów z udziałem KRS z wymogami «niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego ustawą» na podstawie art. 6 § 1 Konwencji będą miały konsekwencje dla oceny podobnych skarg w innych toczących się lub przyszłych sprawach. Naruszenie praw skarżącego miało swoje źródło w zmianach w polskim ustawodawstwie, które pozbawiły polskie sądownictwo prawa wyboru członków KRS i umożliwiły władzy wykonawczej i ustawodawczej bezpośrednią lub pośrednią ingerencję w procedurę powoływania sędziów, tym samym systematycznie podważając legalność sądu złożonego z tak powołanych sędziów (tak trafnie interpretuje i powołuje wybrane fragmenty wyroku w sprawie Advance Pharma: M. Krzyżanowska-Mierzewska, Proceduralna reakcja Europejskiego Trybunału Praw Człowieka na kryzys praworządności w Polsce, Europejski Przegląd Sądowy Nr 2/2023, s. 24).
16 Sprawa 26374/18, Guðmundur Andri Ástráðsson przeciwko Islandii.