Sprawozdanie z konferencji „Zarządzanie sądami a dostęp do wymiaru sprawiedliwości”

Co do kształtu krajowych rad sądowniczych raporty Sieci rekomendują, że takie rady powinny co najmniej w połowie składać się z sędziów wybieranych przez środowisko sędziowskie. Zarówno Sieć, jak i krajowe rady mają obowiązek działać na rzecz rozwoju demokracji w społeczeństwie, która jest jednym z warunków osiągania właściwego poziomu życia obywateli.

Wiceprezes Rady Konsultacyjnej Sędziów Europejskich przy Radzie Europy Duro Sessa (Prezes Sądu Najwyższego w Chorwacji) wskazał, że standardy Rady Europy oczekują, iż sędziowie orzekając, będą dokonywać czynności zgodnie z prawem, na podstawie materiału wniesionego do danej sprawy. W sferze organizacyjnej istotne jest bezpieczeństwo kadencji sędziego w przypadkach sprawowania przez niego określonej funkcji. Powinny być wyeliminowane zagrożenia przeniesieniem sędziego do innego miejsca orzekania lub brakiem awansu. Państwo musi tworzyć warunki sędziom, tak aby mogli orzekać bezstronnie i niezawiśle. Jednak żaden system nie może się opierać jedynie na urzędzie sędziego bez wsparcia ze strony państwa i środowiska prawnego, aby sędziowie mogli być niezawiśli i aby społeczeństwo im ufało.

Niezawisłość ma aspekt proceduralny, jednak także ważny jest aspekt polityczny, realizowany poprzez ukształtowanie ram właściwego funkcjonowania sądów. Ważne jest ustalenie sposobu powoływania sędziów, warunków ich pracy, odpowiedzialności dyscyplinarnej oraz systemu awansowego. Sędziów powinien mianować konkretny organ bez wpływu władz politycznych i jej hierarchii. W ten sposób powinno się powoływać też prezesów sądów. Istotne jest dochowywanie kadencyjności funkcji sprawowanych przez sędziów. Nie powinna być przewidziana odpowiedzialność karna za czynności związane z pełnieniem urzędu. Błędy powinny być korygowane w trybie instancyjnym, a odpowiedzialność odszkodowawcza za ewentualną przewlekłość powinna być zagwarantowana ze strony państwa.

W dyskusji panelistów i uczestników, prowadzonej przez profesora UJ Andrzeja Światłowskiego wskazano na dobre praktyki wypracowane przez obydwie reprezentowane na konferencji Rady, ale postawiono pytanie, co zrobić, by politycy chcieli z nich korzystać i ulegać przedstawianym przez nie rekomendacjom.

Sędzia Duro Sessa wskazał na konieczność zachowania konsekwencji w stanowiskach wyrażanych przez sędziów odnośnie znaczenia i wagi niezawisłości sędziowskiej. Wskazał na wsparcie mediów w tym przekazie i na to, że właśnie sędziowie dają przykład postępowania i mogą propagować standardy demokratyczne w każdym społeczeństwie. Każdy krajowy wymiar sprawiedliwości musi jednak sobie te metody wypracować indywidualnie.

Nuria Diaz Abad wskazała, że cały system sądowniczy musi być zrównoważony przez państwo. Istnieją kraje, gdzie nie ma wewnętrznej rady sądowniczej, albo gdzie funkcjonują różne metody wyboru sędziów do krajowych rad sądowniczych, ale zachowywane są gwarancje niezawisłości i niezależności w wymiarze sprawiedliwości.

Prof. Jerzy Pisuliński postawił kwestię dopuszczalności udziału sędziów w manifestacjach w obronie niezależności sądów. W odpowiedzi, sędzia Duro Sessa przywołał opinię numer 7 CCJE, w której wskazano, że jeżeli debata publiczna dotyczy stanu sędziowskiego, wówczas sędziowie powinni mieć możliwość udziału w niej i zajmowania stanowiska. Zauważył, iż typowy argument władzy wykonawczej brzmi w takim przypadku, że udział w debacie ustrojowej sędziów jest równoznaczny z zaangażowaniem politycznym.

Nuria Diaz Abad wskazała, że w pewnych warunkach odnoszących się do negowania wartości podstawowych, udział w debacie publicznej stanowi obowiązek sędziów.

W dalszej wymianie głosów dyskutanci przywołali przykład Serbii, w której kształtuje się aktualnie uwarunkowanie działania krajowej rady sądowniczej i w tym kontekście zwraca się uwagę na zabiegi polityków, aby wpłynąć na jej skład oraz zasady dopuszczania do zawodu sędziego. Wskazano na paradoks, że w podobnych przypadkach wielokrotnie to nie obywatele domagają się respektu dla niezawisłości sędziowskiej, a muszą czynić to sami sędziowie.

Postawiono zagadnienie odpowiedzialności sędziego i pytanie, co ta odpowiedzialność powinna dla niego oznaczać.

Nuria Diaz Abad wskazała, że niezawisłość to także odpowiedzialność w stosunku do społeczeństwa. Jeżeli zachodzi nieetyczność postępowania sędziego, trzeba to ujawnić i przedstawiać takie negatywne zachowania społeczeństwu. Niezawisłość nie powinna być w kontrze do odpowiedzialności sędziego.

Sędzia Duro Sessa wskazał na odpowiedzialność sędziów wobec państwa i współobywateli w zakresie tego, jak władza sądownicza jest sprawowana.