Sprawozdanie z konferencji „Zarządzanie sądami a dostęp do wymiaru sprawiedliwości”

Dyskusja na tle zaprezentowanych wypowiedzi dotyczyła roli czynników politycznych przy wyborze sędziów i administrowaniu sądownictwem oraz ich wpływu na wymiar sprawiedliwości.

Przedstawiciel stowarzyszenia prokuratorów z Portugalii wyraził pogląd, że w Europie praworządność zastępowana jest obecnie normami zarządzania i logiką zarządzania, w celu osiągania określonego poziomu efektywności. Postawił pytanie, czy warunkiem zachowania niezawisłości jest także ilość środków przeznaczonych przez państwo na wymiar sprawiedliwości.

Sędzia Thomas Guddat, wiceprezes MEDEL, wskazał na złożoność systemu sądowniczego w kraju federalnym, jakim są Niemcy i fakt, że w poszczególnych landach funkcjonują rady sądownicze oraz na niedopuszczalność dowolnego przenoszenia sędziów na inne miejsca służbowe.

Pytania ze strony dyskutantów dotyczyły realnej niezawisłości tzw. sędziów na próbę i sędziów z wyboru, którzy funkcjonują w niektórych systemach prawnych. Poruszono kwestię dopuszczalności wypowiedzi sędziów w sprawach, w których w przyszłości podejmować będą czynności procesowe i poparcia politycznego dla kandydatów na sędziów w amerykańskim systemie prawnym. W dalszej wymianie zdań zauważono, że politycy znajdują wciąż nowe sposoby, by wpływać na sędziów, omijając gwarancje płynące z ich niezawisłości.

Sędzia Christoph Flügge wskazał na zróżnicowanie rozwiązań normatywnych w różnych państwach Europy. Potwierdził, że także w systemie federalnym Niemiec istnieje takie zróżnicowanie na 17 systemów landowych powoływania sędziów i dodatkowo system federalny. Stwierdził, iż nie ma, jego zdaniem, prymatu wyboru sędziów przez rady sądownicze, w stosunku do mianowania sędziów, po określonej procedurze, przez organy władzy wykonawczej. W odniesieniu do sędziów na próbę, podkreślił, że zwolnienie takiego sędziego po okresie próby musi być jednak szczególnie umotywowane i jest obwarowane możliwością odwołania do sądu administracyjnego.

Sędzia Arturo Dionisio Oliveira wskazał na zakusy polityków na czynienie nacisków i krytykowanie władzy sądowniczej, co podkreśla zasadność stałego przywoływania w publicznej dyskusji zasady niezawisłości sędziów.

Sędzia John McClellan Marshall wskazał, że wybór sędziów z poparciem politycznym demokratów lub republikanów w Stanach Zjednoczonych nie wpływa na ich późniejszą bezstronność. Podobnie jak konieczność prowadzenia kampanii poparcia wśród obywateli przy wyborze na sędziego. Stwierdził, że taką niezależną postawę sędziów powoduje poczucie wagi urzędu i godności sędziego oraz udzielenie mu jego władzy wolą obywateli. Rodzi to obowiązek sędziego, by zebrać się na odwagę i podejmować nawet najtrudniejsze decyzje – a przy tym zignorować wszelkie wpływy zewnętrzne, bo właśnie do takiej bezkompromisowej pracy powołało go swoim wyborem społeczeństwo.

Prof. Radosław Flejszar uznał, że art. 180 ust. 5 Konstytucji RP był pomyślany jako gwarancja nieusuwalności sędziów, ale jego intencjonalne rozumienie może prowadzić do użycia go jako podstawy do usuwania sędziów.

Sędzia dr Grzegorz Borkowski wskazał, że przesłanka zmiany granic okręgów sądowych może stanowić obecnie zagrożenie dla stabilności statusu sędziego.

Kolejna część konferencji dotyczyła zagadnienia struktury sądów wobec problematyki zarządzania sądami.

Chile Eboe-Osuji (sędzia Międzynarodowego Trybunału Karnego) wskazał na jedną z czterech zasad brytyjskiego ducha konstytucjonalizmu i praworządności, którą jest niezawiłość sędziowska. Władza sędziów jest jedną z trzech równorzędnych władz i stoją oni na straży prymatu prawa. Odróżnił pozycję sędziego od pozycji urzędnika, którą charakteryzuje zwierzchnictwo sprawowane przez jakiś podmiot.

Niezawisłość oznacza, w jego opinii również, jakość sprawowania urzędu sędziego. Stanowi ona zdolność uporania się przez sędziego z ewentualnymi wpływami legislatury i innych czynników – także wpływami ze strony innych sędziów. Niezawisłość musi przejawiać się w danej sprawie sądowej (w obliczu oceny przez sędziego danego faktu), ale także powinna istnieć niezawisłość „zewnętrzna”, którą tworzą warunki funkcjonowania sądów i sprawowania urzędu sędziego. Przypomniana została myśl Adama Smitha, że jeżeli sądownictwo jest poddane wpływom władzy ustawodawczej, nie ma możliwości, by nie poświęcano sprawiedliwości na rzecz polityki.