Aktualna sytuacja dotycząca niezawisłości sędziów, niezależności sądów i praworządności w Hiszpanii
W tym celu zidentyfikowano kilka krytycznych punktów, w których ataki na niezawisłość sądów koncentrują się w różnych krajach i które można usystematyzować w następujący sposób:
1) delegityzacja sędziów, zwykle przy użyciu deklaracji politycznych, które dezawuują ich zdolność i bezstronność lub poprzez kategoryzowanie ich jako arystokracji nękanej przywilejami, które nie mają nic wspólnego ze społeczeństwem, któremu służą;
2) zabezpieczenie mechanizmów kontroli politycznej nad sędziami poprzez interwencję organów politycznych w Radach Sądownictwa, wyznaczając w ten sposób „kandydatów o podobnych poglądach” odpowiadających ich ideologiom, którzy z kolei będą mianować członków sądów kierując się kryteriami pokrewieństwa ideologicznego, a nie wiedzy i umiejętności zawodowych;
3) kontrola dyscyplinarna poprzez ustanowienie mechanizmów zastraszających sędziego, który może zostać ukarany, jeśli nie będzie orzekał zgodnie z oczekiwaniami politycznymi (na przykład paradygmatyczny przypadek Polski);
4) zniesienie zasady nieprzenoszalności sędziowskiej poprzez ustanowienie niepewności zatrudnienia, tak aby łatwo było usunąć „politycznie niewygodnych sędziów” poprzez procesy wcześniejszego przechodzenia na emeryturę (jak stało się w Salwadorze) lub usunąć ich bezpośrednio w celu powołania innych, którzy są bardziej podatni na pewne wpływy polityczne (jak dzieje się obecnie w Meksyku);
5) asfiksja (dławienie) ekonomiczna lub niewydolność, albo poprzez niedostateczne wynagradzanie sędziów, tak że są oni społecznie postrzegani jako zwykli urzędnicy państwowi bez własnych zasobów i bez zdolności do wykonywania przypisanej im władzy, albo poprzez nieprzydzielanie niezbędnych środków na wymiar sprawiedliwości, tak że staje się on powolnym i niezadowalającym systemem wymiaru sprawiedliwości, co pogarsza zaufanie obywateli i ułatwia korupcję sądową, która jest wypaczeniem niezależności.
W Hiszpanii możemy zidentyfikować niektóre – niestety nie wszystkie – z tych negatywnych wskaźników. Oczywiście jednym z nich jest zaniechanie gospodarcze, ale być może najbardziej wyróżniającym się, ze względu na jego aktualność i znaczenie międzynarodowe, jest drugi: roszczenie do politycznej kontroli sędziów poprzez kontrolę ich organu zarządzającego.
System wyboru sędziów wywodzących się z sądownictwa do Rady Generalnej Sądownictwa w Hiszpanii jest przeprowadzany przez parlament w ramach wzmocnionej większości parlamentarnej, która wymaga konsensusu większości sił politycznych. System ten, oprócz narzucania wyłącznie politycznego kryterium mianowania członków Rady, od kilku lat stanowi poważny problem dla funkcjonowania sądownictwa.
Głęboka konfrontacja między dwiema partiami politycznymi posiadającymi reprezentację większościową uniemożliwiła osiągnięcie porozumień instytucjonalnych i udaremniła odnowienie stanowisk członków Rady Głównej Sądownictwa, którzy przez kilka lat (ponad 5) pozostawali w sytuacji tymczasowej, z ograniczonymi uprawnieniami do podejmowania decyzji i działań. Wśród najważniejszych funkcji, które nie były wykonywane w tym okresie ze względu na tę okoliczność, jest powoływanie najważniejszych stanowisk w organach sądowych. Było to dużym obciążeniem dla Sądu Najwyższego, w którym obecnie istnieje znaczna liczba wakatów, których nie można było obsadzić (Rada odpowiedzialna za mianowanie nie mogła tego zrobić, ponieważ znajdowała się w sytuacji ograniczonego funkcjonowania) i które utrudniały i opóźniały działalność jurysdykcyjną najwyższego sądu w kraju.
Niedawno, dzięki mediacji komisarzy europejskich, osiągnięto porozumienie w kwestii odnowienia organu zarządzającego sędziami, ustanawiając równoważne kwoty do wyboru przez dwie partie większościowe. Doprowadziło to do odnowienia składu Rady Sądownictwa, która ukonstytuowała się we wrześniu 2024 r. i już rozpoczęła proces powoływania kandydatów, głównie w celu obsadzenia wakatów w Sądzie Najwyższym i prezydiach sądów wyższego rzędu.
Porozumienie o odnowieniu zawierało zobowiązanie do zmian legislacyjnych, które musiałyby doprowadzić samą Radę Generalną Sądownictwa do zaproponowania warunków reformy, chociaż przywódcy polityczni już ogłosili, że logicznie rzecz biorąc, inicjatywa ewentualnej zmiany prawnej przysługuje Parlamentowi i że zastrzegają sobie możliwość przeprowadzenia jej i sposobu jej przeprowadzenia.