Czy Konstytucja jest potrzebna do wymierzania sprawiedliwości?

Abuzywny konstytucjonalizm

Powyższe uwagi formułowane były przede wszystkim w oparciu o obserwację funkcjonowania systemu prawa do 2016 r. Pytanie, czy mają one sens w dobie kryzysu konstytucyjnego? Kryzys ten charakteryzuje się tzw. abuzywnym podejściem do Konstytucji, czyli odrzuceniem w sferze politycznej podstawowych wartości konstytucyjnych (przede wszystkim zasad państwa prawa i podziału władzy) oraz całkowicie instrumentalnym traktowaniem jej przepisów. Polska specyfika abuzywnego konstytucjonalizmu polega na tym, że bez dokonywania zmian Konstytucji, za pomocą niekonstytucyjnych ustaw, zostały podważone podstawowe zasady ustroju państwa. Na wstępie należałoby odpowiedzieć na pytanie, czy Konstytucja RP mogła stworzyć bariery chroniące przed taką sytuacją i czy można zmienić Konstytucję w sposób, który będzie nas chronił przed naruszaniem jej podstawowych zasad. Nie wchodząc w szczegóły, należy przyjąć, że taka efektywna instytucjonalna ochrona jest mało prawdopodobna w sytuacji, gdy władza ustawodawcza i wykonawcza zgodnie działa w celu podważenia konstytucyjnych zasad. Jeśli jednak powstałyby warunki do przywrócenia państwa prawa, to kluczowe wydaje się wzmocnienie „władczego” modelu ustrojowej pozycji sędziego. Spośród formułowanych wyżej propozycji zmian za najistotniejszą dla tego modelu uważam propozycję wprowadzenia autonomii regulaminowej sądów. Wiele celów wynikających z „władczego” modelu sędziego można realizować już dzisiaj. Wymaga to przede wszystkim zmiany kultury prawnej, a nie przepisów.

Jeśli abuzywny konstytucjonalizm okaże się zjawiskiem trwałym, to będziemy mieć do czynienia z paradoksem, który utrudni sprawowanie władzy sędziowskiej. Likwidacja wynaturzonego konstytucjonalizmu będzie wymagała zdecydowanego wprowadzenia „władczego” modelu ustrojowego sędziego. Będzie to jednak trudne lub wręcz niemożliwe, gdy w społeczeństwie utrwali się przekonanie, że sądy pozbawione zostały cechy niezależności i nie można od nich oczekiwać bezstronnych i sprawiedliwych rozstrzygnięć.

Is Constitution necessary for administration of justice?

The article presents a change of the contemporary paradigm of the constitutional judiciary and the possibility of implementing this paradigm basing on the principle of the Constitution of the Republic of Poland. The second part of the article has been devoted to the phenomenon of so-called abusive constitutionalism and its destructive impact of the constitutional principles underlying the functioning of courts.

Key words: amendment of the constitution, judiciary, independence of courts, protection of human rights

* Autor jest profesorem na Uniwersytecie Jagiellońskim, kierownikiem Katedry Prawa Konstytucyjnego UJ, sędzią Trybunału Konstytucyjnego.