Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu wobec kryzysu praworządności w Polsce – cz. 1
The European Court of Human Rights in Strasbourg in the light of crisis of the rule of law in Poland – part 1
The above report details the scope of cases so far recognized by the European Court of Human Rights in Strasbourg in relation to infringements of Article 6 of the Convention. In the Article, the author analyzes the content of court rulings and their impact on the scope of protection of the systemic independence of judges, especially at the stage of judicial appointments to the office. The article extensively discusses the consequences of systemic defects of the Constitutional Tribunal, the National Council of the Judiciary and the construction of new chambers of the Supreme Court for applying the principles of effectiveness of law and citizen’s right to access to a court established by law. The author draws attention to the fact that systemic defects at the central level of the judiciary resonate on lower levels of judiciary (represented by common courts). This aspect appears to be fundamental in order to ensure the citizens’ right to a fair trial.
Key words: the right to access to a court, the right to a fair trial, the court established by law, judiciary and human rights, European tribunals, the court on human rights
* Autorka jest sędzią Sądu Rejonowego w Słupsku.
1 Zob. https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-218730 %22]}: w sprawie tej 7.5.2020 r. funkcjonariusze Straży Granicznej zatrzymali skarżącego pochodzącego z Tadżykistanu i złożyli w sądzie wniosek o umieszczenie go w ośrodku dla cudzoziemców. Tego samego dnia Sąd Okręgowy w Warszawie postanowił zatrzymać skarżącego do 5.8.2020 r. w celu jego wydalenia. Skarżący wniósł zażalenie na tę decyzję, a 1.6.2020 r. Sąd Okręgowy w Warszawie ją oddalił. Sąd oparł swoje orzeczenie na decyzji ministra o opuszczeniu kraju przez wnioskodawcę, która została podjęta na podstawie materiałów niejawnych. Sąd zastrzegł, że nie zbadał podstaw powołanych przez ministra uzasadniających wydalenie skarżącego. Skarżący zarzuca również, że władze, pomimo jego wniosku o zawieszenie postępowania, nadal przygotowywały się do wykonania jego wydalenia, zanim władze krajowe zbadały, czy decyzja jest zgodna z Konwencją. Powołując się na art. 5 § 4 Konwencji, zarzuca także, że w toku postępowania dotyczącego jego zatrzymania i przedłużenia nie został poinformowany o faktach i dowodach, które stanowiły podstawę tego środka. Ponadto sądy oparły swoje orzeczenia wyłącznie na treści decyzji ministra i odmówiły zbadania powodów jej wydania, a w konsekwencji oceny czy wydalenie skarżącego stanowiło ważną podstawę jego zatrzymania.
2 Zob. https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-222226 %22]}, sprawa dotyczy kwestii związanej z umieszczeniem dziecka w szkole katolickiej w braku zgody na to drugiego rodzica.
3 Zob. https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-218390%22]}, sprawa dotyczy egzekwowania prawa skarżącego do kontaktów z jego synem H., urodzonym w 2010 r. Skarżący twierdzi, że pomimo kilku orzeczeń sądowych regulujących kontakty z H., od 2011 r. matka uniemożliwia mu widywanie się z dzieckiem. Składał wnioski na podstawie art. 59815, a ponadto Kodeksu postępowania cywilnego w celu nałożenia grzywny na jego byłą żonę i zwrotu mu kosztów, które poniósł w związku z organizacją wizyt u H. Niemniej, mimo że wnioski jego zostały częściowo uwzględnione, nakazy kontaktu nie zostały wykonane.
4 Zob. https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-221129%22]} sprawa dotyczy wyniku i czasu trwania postępowania na podstawie Konwencji haskiej dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę („konwencja haska”) wszczętej przez skarżącego, obywatela polskiego, w celu ubiegania się o powrót jego syna B.O. z Polski do Niemiec.
5 Zob. https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-221130%22]} w sprawie Trybunał odpowie na pytanie, czy krajowe ramy prawne (np. art. 27 ust. 9–12 ustawy o polowaniach) zapewniają odpowiedni i skuteczny udział wnioskodawców w procesie decyzyjnym dotyczącym kontrolowanych stref łowieckich na ich gruntach prywatnych oraz czy umożliwiają one skuteczne dochodzenie i uzyskanie słusznego odszkodowania za szkody wyrządzone przez zwierzynę lub podczas polowania na gruncie włączonym do kontrolowanego obszaru łowieckiego
6 Zob. https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-219842%22]} skarżący zarzuca, że decyzja marszałka Sejmu o jego wykluczeniu z sesji parlamentu naruszyła art. 10 Konwencji (prawo do wolności wypowiedzi), została podjęta bez zachowania trybu określonego w art. 175 § 2–4 Regulaminu Sejmu, a ponadto była nieuzasadniona, nieproporcjonalna i arbitralna.
7 Zob. https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-217861%22]} sprawa niniejsza dotyczy zatrzymania J.K. pod zarzutem udziału w rozboju; podczas pobytu J.K. na komisariacie użyto wobec niego broni elektrowyładowczej (EDW) w obszarze genitaliów, które ponadto uległy częściowemu zmiażdżeniu wskutek ściśnięcia; jego usta zakryto taśmą; polano go wodą; był bity, kopany i uderzany pałkami w głowę i ciało; był słownie obrażany i wyśmiewany, kilka razy zemdlał podczas przesłuchania i upadł na podłogę; podczas przesłuchania J.K. usłyszał krzyki innych podejrzanych, którzy byli poddawani podobnemu traktowaniu; po zakończeniu detencji popełnił samobójstwo.
8 Zob. https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-216856%22]} skarga dotyczy głośnej sprawy nieludzkiego traktowania Igora Stachowiaka podczas jego zatrzymania na Komisariacie Policji Wrocław Stare Miasto; Skarżący podnoszą, że I.S. zmarł w czasie pobytu jako zatrzymany w jednostce Policji w wyniku użycia nadmiernej siły, równoznacznej z poniżającym traktowaniem i torturami z rąk funkcjonariuszy policji, a okoliczności śmierci i złego traktowania I.S. nie zostały do tej pory w pełni i skutecznie zbadane oraz że władze nie zajęły się kwestią odpowiedzialności przełożonych policjantów za strukturalne braki w systemie interwencji policyjnych – zwłaszcza w odniesieniu do użycia taserów.
9 Zob. https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-218734%22]}, skarżąca podnosi na podstawie art. 14, art. 1 protokołu nr 1 i art. 8, że odmówiono jej prawa do zasiłku opiekuńczego wyłącznie na podstawie tego, że jest osobą uprawnioną do emerytury. To spowodowało, że nie była w stanie zaspokoić podstawowych potrzeb swojej rodziny.
10 Zob. https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-218104%22]} Skarżący podnosi na podstawie art. 8 Konwencji, że polski system prawny nie zezwala mu na zawarcie małżeństwa lub uznanie jego związku w inny sposób; skarżący zarzuca ponadto, że jego małżeństwo zawarte za granicą nie zostało uznane przez polskie władze; jest to równoznaczne z dyskryminacją ze względu na orientację seksualną z naruszeniem art. 14 w zw. z art. 8 Konwencji.
11 Zob. https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-207580%22]} wyrok ETPCz z 23.7.2020 r., skarga nr 4053/17 i inne, omawia dość szczegółowo obowiązek zapewnienia przez państwo bezpieczeństwa skarżącym, w szczególności przez zezwolenie im na pozostanie pod jego jurysdykcją do czasu rozpatrzenia ich wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej, odnosi się do legalności zbiorowego wydalania cudzoziemców i do szerzej zakrojonej polityki państwa co do odmawiania wjazdu cudzoziemcom pochodzącym z Białorusi; w sprawie tej skarga dotyczyła próby legalnego przekroczenia granicy przez skarżących, korzystania z oficjalnego punktu kontroli granicznej i poddanie się kontroli granicznej.
12 Zob. https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-218171%22]} wnioskodawcy w tej sprawie to pięciu obywateli Syrii, którzy przybyli na Białoruś w październiku 2021 r. i kilkakrotnie próbowali nielegalnie przekroczyć granicę polsko-białoruską; skarżą się oni, że polskie władze zignorowały ich wnioski o ochronę międzynarodową, w tym pisemne wnioski złożone przez ich przedstawiciela; zamiast tego byli kilkakrotnie odpychani przez polskie władze na białoruską stronę granicy; gdy władze białoruskie zmusiły ich do powrotu na stronę polską, wnioskodawcy utknęli w przygranicznym obszarze leśnym bez jedzenia, wody i schronienia, w trudnych warunkach pogodowych, w tym w deszczu i temperaturach poniżej zera; skarżący wskazują ponadto, że zostali odepchnięci pomimo złego stanu zdrowia (cierpieli na hipotermię) i obrażeń spowodowanych brutalnością białoruskich urzędników.
13 Zob. https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-218535%22]} wnioskodawcy to małżeństwo obywateli Afganistanu, którzy przybyli na Białoruś w październiku 2021 r. i kilkakrotnie próbowali nielegalnie przekroczyć granicę polsko-białoruską; skarżą się, że polskie władze zignorowały ich prośby o ochronę międzynarodową i zamiast tego kilkakrotnie zepchnęły ich z powrotem na białoruską stronę granicy. Gdy władze białoruskie zmusiły ich do powrotu na stronę polską, wnioskodawcy utknęli w przygranicznym obszarze leśnym bez jedzenia, wody i schronienia, w trudnych warunkach pogodowych, w tym częstych deszczach i niskich temperaturach; wskazują na naruszenia art. 2 i 3 Konwencji, ponieważ władze polskie nie podjęły niezbędnych środków w celu ochrony ich życia i przyczyniły się do sytuacji, która naraziła ich życie i zdrowie na niebezpieczeństwo z powodu długotrwałego narażenia na trudne warunki pogodowe, przemocy ze strony białoruskich urzędników i braku odpowiedniej pomocy medycznej.