Intencja czy reakcja? Mowa nienawiści w komunikacji publicznej XXI w.
* Autor jest doktorem hab., profesorem UMCS, pracownikiem Katedry Komunikacji Medialnej Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, kierownikiem Zakładu Lingwistyki i Psychologii Instytutu Ekspertyz Kryminalistycznych „Analityks” oraz przewodniczącym Rady Naukowej tego instytutu, a także wykładowcą Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury oraz Krajowej Szkoły Administracji Publicznej im. Lecha Kaczyńskiego, konsultantem językowym materiałów informacyjnych Państwowej Komisji Wyborczej; ORCID: 0000-0001-8267-1198.
1 Mowa nienawiści to „wypowiedzi, które szerzą, propagują i usprawiedliwiają nienawiść rasową, ksenofobię, antysemityzm oraz inne formy nietolerancji, podważające bezpieczeństwo demokratyczne, spoistość kulturową i pluralizm. (…) obejmuje wszelkie formy wypowiedzi, które szerzą, propagują czy usprawiedliwiają nienawiść rasową, ksenofobię, antysemityzm oraz inne formy nienawiści bazujące na nietolerancji m.in.: nietolerancję wyrażającą się w agresywnym nacjonalizmie i etnocentryzmie, dyskryminację i wrogość wobec mniejszości, imigrantów i ludzi o imigranckim pochodzeniu” (Rekomendacja R (97) 20 Komitetu Ministrów Rady Europy nt. mowy nienawiści; Rekomendacja Nr 6: Zwalczanie rozprzestrzeniania treści rasistowskich, ksenofobicznych i antysemickich w Internecie).
2 Jest wiele podręczników akademickich i prac naukowych, w których w syntetyczny sposób ich autorzy przybliżają założenia i modele komunikacji powstałe w obrębie tych nauk. Pomimo upływu lat dla mnie niezmiennie najlepszą summą wiedzy o komunikacji jest książka D. McQuaila (idem, Teoria komunikowania masowego, Warszawa 2007).
3 W tej chwili to tysiące prac poświęcone pragmalingwistyce i aktom mowy, ale za najważniejsze są uznawane prace J.L. Austina, J.R. Searle’a i P.H. Grice’a (J.L. Austin, Mówienie i poznanie, Warszawa 1993; J.R. Searle, Czynności mowy: rozważania z filozofii języka, Warszawa 1987; P.H. Grice, Studies in the way of words, Harvard 1989).
4 Por. P. Nowak, Naturalny porządek rzeczy w języku, Warszawa 2020.
5 Aktami mowy o intencji, którą można byłoby zapisać w języku mentalnym: „chcę, żebyś wiedział, że X”, np. Wiktor jest Murzynem, Paweł zachował się jak gej czy Anka ma na głowie afro.
6 Więcej o zamachu: https://pl.wikipedia.org/wiki/Zamachy_na_meczety_w_Christchurch.
7 Akt mowy, który ma wywrzeć wpływ na odbiorcę, „chcę, żebyś zrobił X”, a w tym wypadku „chcę, żebyś odpowiedział na pytanie”.
8 Trzeba wiedzieć, że P. Kukiz w 2016 r. nazwał ją myszką agresorką albo rozpoznać ją na zdjęciu, towarzyszącym twettowi.
9 Zapewne to tekstowa metafora językowa, która wskazuje na to, że nogi robią się grube, bo nabierają wody. I w tym odbiorca znajduje podobieństwo do konewki ogrodowej oraz w jej pękatości, co staje się także cechą spuchniętych nóg.
10 Kategoria kulturowa, która wskazuje na osoby inne niż JA/MY. OBCY są groźni, niepotrzebni, gorsi i należy z nimi walczyć, aby ocalić SIEBIE i SWOICH. Mowa nienawiści jest często nie jednostkowym atakiem na konkretną osobę, tylko deprecjonowaniem, poniżaniem i stygmatyzowaniem całej grupy OBCYCH. Por. P. Nowak, SWOI i OBCY w językowym obrazie świata, Lublin 2002.
11 Zob. https://omzrik.pl.
12 Por. P. Nowak, „The sleep of reason brings forth monsters” – the natural order of things and plain language against hatred promotion of totalitarian systems, „Oblicza Komunikacji” Nr 2019 (2021), t. 11, s. 107–120.
13 Por. A. Kiklewicz, Czwarte królestwo. Język a kontekst w dyskursach współczesności, Warszawa 2012.
14 Por. R. Kluszczyński, Społeczeństwo informacyjne. Cyberkultura. Sztuka multimediów, Kraków 2001.