Jak rozumieć orzeczenia NSA w sprawie sędziów-kamikadze1
NSA odnośnie do Prezydenta RP
Naczelny Sąd Administracyjny podzielił pogląd prawny prezentowany przez SN, że dokonanie – bez kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów – obwieszczenia o wolnych stanowiskach sędziego w Sądzie Najwyższym dotknięte było z tego powodu tego rodzaju wadliwością, która nie mogła spowodować uruchomienia niewadliwego postępowania zmierzającego do obsadzenia stanowisk sędziowskich w Sądzie Najwyższym.
Mówiliśmy o tym od samego początku4. Przypomnijmy art. 144 ust. 2 Konstytucji RP: „Akty urzędowe Prezydenta Rzeczypospolitej wymagają dla swojej ważności podpisu Prezesa Rady Ministrów, który przez podpisanie aktu ponosi odpowiedzialność przed Sejmem”. Trzeba powiedzieć jasno, te konkursy są po prostu nieważne i nieważne są powołania tych osób na stanowiska sędziów SN. Tu dodam, że od 2018 r. wszystkie obwieszczenia Prezydenta o wolnych stanowiskach w SN i NSA dotknięte są tą wadą5 . Świadczy to o tym, że albo Pan Prezydent nie przyswoił swoich podstawowych obowiązków jako głowy Państwa, albo jednak jako doktorowi prawa nie były mu one obce, ale z pewnych względów postanowił się nimi nie przejmować. Trudno dociekać. To ewentualnie rola Trybunału Stanu.
Rozstrzygnięcie NSA i jego skutki
W konsekwencji NSA uchylił w całości uchwały KRS o przedstawieniu Prezydentowi RP wniosków o powołanie do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego w Izbie Cywilnej kandydatury Jacka Piotra Greli, Beaty Marii Janiszewskiej, Marcina Krzysztofa Krajewskiego, Małgorzaty Manowskiej, Joanny Teresy Misztal-Koneckiej, Tomasza Szanciło, Kamila Michała Zaradkiewicza (pkt I uchwały) oraz uchylił uchwały KRS co do skarżących, co do ich nieprzedstawienia i umorzył postępowania w zakresie, w którym te uchwały uchylił. Postępowanie zostało umorzone, bo nie mogło być prowadzone z uwagi na to, że nie zostało ważnie wszczęte i że nie ma organu, przed którym może się toczyć postępowanie nominacyjne.
NSA dodał, ale tylko w uzasadnieniu (pkt 9), że „skutki wydanego w sprawie orzeczenia nie odnoszą się do ustrojowej ważności oraz skuteczności prezydenckich aktów powołań na urząd sędziego Sądu Najwyższego, dokonanych na podstawie rekomendacji przedstawionych przez KRS kontrolowaną uchwałą”. I jest to prawda. Skutki orzeczenia nie odnoszą się do tych kwestii, ponieważ nie to było przedmiotem odwołania i rozstrzygania przez NSA (zob. pkt 1 i 2).
Ponadto NSA podał, że: „W aktualnym stanie prawnym akty te bowiem, nie podlegają sądowej weryfikacji i nie są wzruszalne (pkt 133 i 145 wyroku TSUE z 19.11.2019 r. oraz pkt 122 128 wyroku TSUE z 2.3.2021 r.)”.
To akurat wymaga kilku zdań wyjaśnienia. Trybunał w przywołanych punktach orzeczeń stwierdził jedynie, że: „ponadto i z uwagi na to, że – jak wynika z akt sprawy, którymi dysponuje Trybunał – decyzje Prezydenta RP w sprawach powołania sędziów Sądu Najwyższego nie mogą być przedmiotem kontroli sądowej…”. To zdanie TSUE wypowiadał w kontekście potrzeby kontroli uchwał KRS przez niezależne sądy. Nie powinno jednak budzić wątpliwości, że po pierwsze, TSUE nie przesądził sprawy ostatecznie, odwołując się tylko do aktu kontroli sądowej, po drugie, wypowiedział się raczej w kontekście istnienia szczególnej ścieżki prawnej, wywołanej wniesieniem środka zaskarżenia.
Niewątpliwie jest to przedmiotem orzekania przez Izbę Pracy i Ubezpieczeń Społecznych SN, która zadała co do tego pytanie prejudycjalne w sprawie o ustalenie, że osoba powołana przez Prezydenta na urząd sędziego SN nie jest sędzią (C-508/19). Niedawno odniósł się do niego Rzecznik Generalny TSUE i to wprost. W opinii czytamy:
„Nawet jeżeli zasada pierwszeństwa prawa Unii stosuje się głównie do krajowych norm o charakterze generalnym i abstrakcyjnym, to obowiązuje ona również w odniesieniu do aktów administracyjnych, które mają charakter indywidualny i konkretny. Zważywszy, że kontrola ważności powołania J.M. (pozwanego sędziego) nie może zostać przeprowadzona w żadnym innym postępowaniu krajowym i że jedyna sposobność zbadania jego statusu sędziego istnieje w ramach postępowania dyscyplinarnego narażającego M.F. (sędzię będącą powódką) na sankcje, co nie jest zgodne z wymogami zasady skutecznej ochrony sądowej, sąd odsyłający powinien mieć możliwość orzeczenia, że do tego powołania prawnie nie doszło, nawet jeżeli prawo krajowe na to nie zezwala”.
Podsumowując, w niedługim czasie zostanie wydany wyrok w sprawie z powództwa sędzi Moniki Frąckowiak, który – jeśli TSUE podzieli pogląd Rzecznika Generalnego – da Sądowi Najwyższemu zielone światło do ustalania, czy ktoś sędzią SN jest, czy nie jest. Wobec tego jedyne, co może być konsekwencją orzeczenia NSA, to zakończenie bytu tych osób w budynku SN i podawania się przez nich za sędziów SN. Jeśli dobrze liczę, zostały dwa kroki. Tak czy owak odliczanie trwa.
Prof. UŚ dr hab. Krystian Markiewicz
Prezes Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia”
* Autorka jest doktorem nauk prawnych, adiunktem w Katedrze Prawa Gospodarczego Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu.
1 Wyroki NSA z 6.5.2021 r. w sprawach: II GOK 2/18, II GOK 3/18, II GOK 5/18, II GOK 6/18, II GOK 7/18 oraz z 13.5.2021 r. w sprawie II GOK4/18. W pozostałych sprawach rozstrzyganych 13.5.2021 r. NSA znalazł powód, by je odroczyć. Odwołania dotyczyły wolnych miejsc w Izbie Kontroli Nadzwyczajnych i Spraw Publicznych oraz w Izbie Dyscyplinarnej.
2 Zob. rozmowy z sędziami-kamikadze: https://kwartalnikiustitia.pl/niektorzy-mowia-o-nich-kamikadze,9559.
3 Zob. K. Markiewicz, Actio popularis. Kwartalnik Iustitia Nr4/2021, https://kwartalnikiustitia.pl/actio-popularis,10713.
4 Opinie na zlecenie „Iustitia”: https://iustitia.pl/nowa-krs-nowy-sn/2497-konkurs-bez-kontrasygnaty-jest-niewazny-opinia-prawna, https://iustitia.pl/dzialalnosc/opinie-i-raporty/2654-brak-kontrasygnaty-premiera-oznacza-niewaznosc-konkursu-do-sadu-najwyzszego-prof-dr-hab-slawomira–patyry-3.
5 M.P. z 2018 r. poz. 831, M.P. z 2018 r. poz. 832, M.P. z 2018 r. poz. 633, M.P. z 2018 r. poz. 634, M.P. z 2019 r. poz. 675, M.P. z 2020 r. poz. 831, M.P. z 2020 r. poz. 842, M.P. z 2020 r. poz. 857, M.P. z 2021 r. poz. 280, M.P. z 2021 r. poz. 328, M.P. z 2021 r. poz. 340, M.P. z 2021 r. poz. 392.