Marsz Tysiąca Tóg dwa lata później. Suwerenność i praworządność – rola sądów po pandemii COVID-19
Wewnętrzne zagrożenia wartości europejskich i niezależności sądownictwa w postpandemicznej rzeczywistości
Tamara Trotman*
Drodzy przyjaciele,
To są mroczne dni. Stoimy w obliczu zarówno zewnętrznego, jak i wewnętrznego zagrożenia dla naszych europejskich wartości. Ukraiński filozof Wołodymyr Jermołenko powiedział podczas Euromajdanu: „Europa jest światłem na końcu tunelu. Kiedy potrzebujesz takiego światła? Kiedy dookoła jest ciemno i mroczno”1.
Znowu jesteśmy razem, ponownie zjednoczeni, jak w trakcie Marszu Tysiąca Tóg 11.1.2020 r., podczas którego jako europejscy koledzy okazaliśmy solidarność z polskimi sędziami w ich toczącej się walce przeciwko łamaniu praworządności. Było to w przeddzień wejścia w życie 14.2.2020 r. ustawy kagańcowej. Chociaż już wtedy wiedzieliśmy, że nie będzie to krótka walka, która doprowadzi nas do szczęśliwego happy endu, z przykrością muszę powiedzieć, że wygląda na to, że mamy do czynienia z prawdziwym maratonem. Jeśli my, obywatele Europy, nie będziemy wystarczająco czujni, na końcu tęczy nie znajdziemy obiecanego garnka złota. Nowo uchwalona ustawa prezydencka, która rzekomo służy do wykonywania europejskich wyroków, w rzeczywistości zawiera wyłącznie poprawki o charakterze przede wszystkim kosmetycznym i nie usuwa problemu, powinna zatem zostać dokładnie przeanalizowana. Nie ma teraz czasu na myślenie życzeniowe. Jak skrupulatnie udokumentowano w niedawnej Petycji Komisji Obrony Sprawiedliwości KOS do władz europejskich, „władze polskie nie tylko nie podjęły żadnych konkretnych kroków w celu wykonania wyroków TSUE i ETPCz, ale wręcz przeciwnie, rażąco i ostentacyjnie zapobiegają ich realizacji, zarówno na poziomie systemowym, jak i na poziomie indywidualnych represji wobec sędziów, którzy starają się je realizować2.
Bomby spadły na Lwów, zaledwie około 60 km od polskiej granicy. Inwazja militarna i trwająca wojna na Ukrainie sprawiają, że stosunki geopolityczne chwieją się u podstaw.
Na swoim zwięźle sformułowanym blogu bezprawnie zawieszony sędzia Igor Tuleya zadał pytanie: Czy wypada dziś mówić o sądownictwie w Polsce? Odpowiedział na nie innym pytaniem: Czy gdyby Rosja miała niezawisłe sądy i szanowała praworządność, to czy byłaby rządzona przez przestępcę i (zaatakowała) Ukrainę?3
W 2017 r. urodzony w Polsce Jan Zielonka, profesor polityki europejskiej na Uniwersytecie w Oxford i Wenecji książce pt. „Kontrrewolucja”: „Z pewnością możemy się zgodzić, że w marszu ku przyszłości należy kierować się normami i wartościami. Podstawowe wartości liberalne, takie jak wolność i równość jednostki, tolerancja i antyrasizm, rządy prawa i odpowiedzialna władza, sprawiedliwy handel i multilateralizm dyplomatyczny, nie straciły na aktualności (…)”4.
W zeszłym tygodniu profesor Zielonka napisał ostro sformułowany komentarz zatytułowany „Czy Polska odrodzi, czy zaszkodzi UE i NATO?” Jego podstawową propozycją jest, cytuję, „potrzebujemy jedności w UE i NATO bardziej niż kiedykolwiek, ale jedność nie jest celem samym w sobie. Celem jest uczynienie Europy bezpieczną, demokratyczną, zamożną i zrównoważoną środowiskowo. Potrzebujemy koalicji chętnych i zdolnych, która przybliży nas do tych szczytnych celów”. „Wierzę – kontynuuje on – że Polska będzie częścią tej koalicji, ale tym w Polsce, którzy mają antydemokratyczne agendy, trzeba powiedzieć: dziękuję, ale po prostu nie, dziękuję. (…) Nie chcemy obudzić się w nieliberalnej Europie po powstrzymaniu Putina”5.
Swoją krótką przemowę zakończę słowami Jermołenki, cytowanego przez Snydera w jego genialnej książce „Droga do niewolności”. Z kolei chciałbym zacytować Snydera, gdzie mówi: „Jeśli nie ma prawdy, nie może być zaufania i nic nowego nie pojawia się w ludzkiej próżni. Nowość pojawia się w grupach (…) i grupy potrzebują zaufania. (…) Mówimy o wolności zrzeszania się, ale wolność jest zrzeszaniem się: bez niej nie możemy się odnowić ani rzucić wyzwanie naszym przywódcom”6.
Nie na darmo zatem stoją tu przedstawiciele kilku europejskich stowarzyszeń sędziowskich, aby „odnowić”, dać impuls tym polskim sędziom Iustitii i Temidy, którzy od lat na barykadach walczą z demontażem praworządności w Polsce. Ci odważni sędziowie nie zrezygnują ze stosowania orzeczeń Luksemburga i Strasburga, nawet jeśli zostaną następnie zawieszeni w wykonywaniu obowiązków sędziowskich zgodnie z ustawą kagańcową.
Europa nie może przymykać oczu na to, co dzień po dniu dzieje się w Polsce. Jak stwierdził jeden z polskich posłów do Parlamentu Europejskiego „poszanowanie prawa, w tym prawa do niezawisłego sądu, na który nie mają wpływu politycy, jest podstawową wolnością…[i] podstawą wartości, za które giną ukraińscy żołnierze. Dzisiaj”7.
* Prezydent Stowarzyszenia Judges for Judges.
1 Thimothy Snyder, The Road to Unfreedom, Russia, Europe, America, Vintage, 2019, p. 129.
2 Petition against the destruction of the rule of law in Poland during the war in Ukraine (13 March 2022), Microsoft Word – petition_ENG.docx (wolnesady.org).
3 When Acquiescence Turns into Crime (18 March 2022) Two Plus Two Equals Four – Verfassungsblog.
4 Jan Zielonka, Counter-Revolution, Liberal Europe in Retreat, Oxford University Press, 2018, e-book, chapter 8 Peering into the future.
5 Will Poland revive or damage the EU and NATO? – UK in a changing Europe (ukandeu.ac.uk).
6 Thimothy Snyder, The Road to Unfreedom, Russia, Europe, America, Vintage, 2019, p. 281.
7 European Parliament calls on EU to block funds for rule-of-law violators | Notes From Poland.
An internal and external threat to European values and the judiciary in the post-pandemic reality
Tamara Trotman*
Dear Friends,
These are dark days. We face both an internal and an external threat to our European values. The Ukrainian philosopher Volodymyr Yermolenko said during Euromaidan, “Europe is also a light at the end of a tunnel. When do you need a light like that? When it is pitch dark all around”1.
Here we are together again, a reunion commemorating the March of a Thousand Robes on 11 January 2020, during which we, as European colleagues, showed our solidarity with Polish judges in their ongoing struggle against the backsliding of the rule of law. It was on the eve of the Muzzle Law taking effect on 14 February 2020. Although we knew then it was not going to be the final sprint to a glorious happy ending, I regret to say that it looks like we are dealing with a marathon. And if we, the citizens of Europe, are not very alert, then there will be no pot of gold at the end of the rainbow. Polish bills that claim to help implement European judgments, but which actually contain amendments that are primarily cosmetic in nature should be closely scrutinised. Now is not the time for wishful thinking. As painstakingly documented in the recent Petition of the Justice Defence Committee KOS to the European authorities, ‘the Polish authorities have not only failed to take any real steps to implement the judgments of the CJEU and ECtHR, but on the contrary, they are blatantly and ostentatiously preventing their implementation, both at the systemic level and at the level of individual repressions of judges who are trying to implement them2.
This weekend, Russian bombs fell on Lviv, just 60 kilometres from the Polish border. The military invasion and the ongoing war in Ukraine make geopolitical relations rock on their foundations.
In his crisply worded blog, the unlawfully suspended judge Igor Tuleya asked himself the question: Is it appropriate to talk about the judiciary in Poland today? And he answered with another question: if Russia had independent courts and respected the rule of law, would it be ruled by a criminal and (have) attacked Ukraine?3
In 2017, Polish-born Jan Zielonka, Professor of European Politics at the universities of Oxford and Venice, wrote in his book Counter-Revolution: “We can surely agree that the march towards the future ought to be guided by norms and values. Principal liberal values such as individual liberty and equality, tolerance and anti-racism, the rule of law and accountable power, fair trade and diplomatic multilateralism have not lost their relevance (…)”4.
Last week, Zielonka wrote a sharply formulated commentary titled “Will Poland revive or damage the EU and NATO?” His core proposition is, and I quote, “we need unity within the EU and NATO more than ever, but unity is not the aim in itself. The purpose is to make Europe safe, democratic, prosperous and environmentally sustainable. We need a coalition of the willing and the ability to bring us closer to these noble aims.” He goes on to say, ‘I believe that Poland will be part of this coalition, but those in Poland with anti-democratic agendas should be told: thanks, but no thanks. (…) We do not want to wake up in an illiberal Europe after stopping Putin”5.
I’ll wrap up my short talk, which started with words by Yermolenko, who is quoted by Snyder in his brilliant book “The road to unfreedom”. In turn, I would like to quote Snyder when he says: “If there is no truth, there can be no trust, and nothing new appears in a human vacuum. Novelty arises within groups (…) and groups need trust. (…) We speak of freedom of association, but freedom is association : without it we cannot renew ourselves or challenge our rulers”6.
It is not for nothing, therefore, that representatives of several European associations of judges are standing here to “renew” their support, to give a boost to those Polish judges of Iustitia and Themis who have been on the barricades for years in their fight against the dismantling of the rule of law in Poland. These brave judges will not give up applying Luxemburg and Strasbourg rulings, even if they are subsequently suspended from carrying out their judicial duties under the Muzzle Law.
Europe may not turn a blind eye towards what is happening day after day in Poland. As one of the Polish members of the European parliament stated recently, “respect for the law, including the right to an independent court that is not influenced by politicians, is a fundamental freedom…[and] the basis of the values for which Ukrainian soldiers are dying today”7.
* Chair Judges for Judges.
1 Timothy Snyder, The Road to Unfreedom, Russia, Europe, America, Vintage, 2019, p. 129.
2 Petition against the destruction of the rule of law in Poland during the war in Ukraine (13 March 2022), Microsoft Word – petition_ENG.docx (wolnesady.org).
3 When Acquiescence Turns into Crime (18 March 2022) Two Plus Two Equals Four – Verfassungsblog.
4 Jan Zielonka, Counter-Revolution, Liberal Europe in Retreat, Oxford University Press, 2018, ebook, chapter 8 Peering into the future.
5 Will Poland revive or damage the EU and NATO? – UK in a changing Europe (ukandeu.ac.uk).
6 Timothy Snyder, The Road to Unfreedom, Russia, Europe, America, Vintage, 2019, p. 281.
7 European Parliament calls on EU to block funds for rule-of-law violators | Notes From Poland.