Ocena odurzenia narkotykowego kierowców (drugged driving) w krajach europejskich na przykładzie amfetaminy

Legislacyjne limity stężeń dla amfetaminy. Przez graniczne stężenie substancji psychoaktywnej, jaką jest amfetamina, należy rozumieć albo wykrycie narkotyku jako takiego odpowiednio czułą metodą analityczną (uznaną za standardową), albo stężenie amfetaminy w krwi legislacyjnie uznane w danym kraju (lub aktualnie proponowane) za dopuszczalne⁴² (Tab. 3).

Tab. 3. Limity stężeń dla amfetaminy w krajach Unii Europejskiej

Amfetamina i pochodne amfetaminy stanowiły największy odsetek wykrytych substancji odurzających w krwi kierowców biorących udział w wypadkach komunikacyjnych (30,6%) lub osób aresztowanych z innych powodów (56,9%) w Norwegii⁴³. Jak wynika z tabeli III, rozpiętość wprowadzonych limitów stężeń amfetaminy jest wysoka: zdaniem większości autorów niskie stężenia amfetaminy, utrzymujące się na poziomie dawek terapeutycznych (rzędu 80–100 ng/ml krwi) nie obniżają sprawności psychomotorycznej kierowcy, a stężenie amfetaminy rzędu 270–530 ­ng/ml krwi uważane jest za progowe (ceiling concentration) dla stwierdzenia odurzenia/ intoksykacji u kierowców poddawanych klinicznej ocenie odurzenia CTI (clinical test of impairement)⁴⁴.

Podsumowanie

W różnych krajach europejskich, przed wprowadzeniem stałego limitu stężenia substancji psychoaktywnych, ustawodawstwo opierało się na kryterium odurzenia/utraty zdolności prawidłowego kierowania pojazdem, ustalanym przez lekarza, który przeprowadzał badanie kliniczne. Utrata zdolności prowadzenia pojazdem jest nadal wykorzystywana jako kryterium dla leków dostępnych na receptę (przepisywanych dla pacjentów). Pierwsze legislacyjne limity stężeń dla narkotyków ustalono w Szwecji (1999 r.), Finlandii (2003 r.), Norwegii (2012 r.). Po pięciu latach od ich wprowadzenia zanotowano wzrost obecności środków psychoaktywnych w próbkach krwi kierowców biorących udział w zdarzeniach komunikacyjnych: 10-krotny w Szwecji, 3-krotny w Finlandii, po roku od wprowadzenia limitów 20% w Norwegii⁴⁵. Ogólnie stałe limity stężeń lub zerowe limity dla środków psychoaktywnych są wprowadzone jako środek zapobiegawczy w prawie Szwecji, Finlandii, Danii, Norwegii, Niemczech, Belgii, Czechach i Portugalii.

Jak wynika z fundamentalnego prawa toksykologii, zależność dawka/efekt jest podstawą oceny działania każdego środka farmakologicznego czy też substancji psychoaktywnej. Dotyczy to również oceny ujemnego wpływu lub braku ujemnego wpływu środka psychoaktywnego na sprawność psychomotoryczną kierowców, jak to wykazano na przykładzie analizy zależności dawka/efekt dla stymulantów typu amfetaminy i jej pochodnych. Ogólnie większość opracowań wyników eksperymentalnej jazdy pod wpływem niskich dawek amfetaminy wskazuje na poprawę uwagi kierowcy, poprawę funkcji psychomotorycznych, w tym (wielokrotnie potwierdzone) przyspieszenie czasu reakcji, poprawę szybkości postrzegania (perceptual speed). Jako ewentualne efekty ujemne niskich dawek amfetaminy zgłaszano ograniczenie w teście skanowania wizualnego, w teście wyszukiwania wizualnego, podczas gdy wszystkie inne funkcje kognitywne/postrzegania i poznawcze kierowcy ulegały poprawie⁴⁶. Autorzy cytowanych prac przeglądowych wskazują na złożoną naturę efektów stymulantów farmakologicznych na zachowania człowieka. Legislacyjne stosowanie zerojedynkowych kryteriów w ocenie skutków obecności substancji psychoaktywnych krwi sprawców wypadków komunikacyjnych w wielu przypadkach może nie odpowiadać rzeczywistym efektom fizjologicznym danej substancji.