Ocena odurzenia narkotykowego kierowców (drugged driving) w krajach europejskich na przykładzie amfetaminy

Skutki uboczne przewlekłego działania amfetaminy jako farmaceutyku to możliwa bezsenność, utrata wagi, anoreksja. Przedawkowanie amfetaminy może powodować nudności, wymioty, skurcze brzucha, wzrost ciśnienia krwi i tętna, możliwe zaostrzenie (istniejących) tików nerwowych. Amfetamina jako farmaceutyk znana była i jest pod wieloma nazwami, w różnych formułach chemicznych²³ (Tab. 1; przykłady).

Tab. 1. Nazwy handlowe i formuły farmaceutyczne amfetamin

Zarejestrowany w USA i Kanadzie lek LDX (lidexamfetamine mesylate) stosowany jest w leczeniu dzieci, nastolatków i dorosłych z nadpobudliwości z deficytem uwagi ADHD, jest stosowany również w Brazylii, Australii, natomiast w Europie dopuszczony jest w niektórych krajach do leczenia ADHD dorosłych (Dania, Szwecja)²⁴. Jest również stosowany w USA w kontroli kompulsywnego objadania się BED (binge eating disorder). Lek LDX jest konglomeratem aminokwasu lizyny i d-amfetaminy, która uwalniana jest w krwinkach czerwonych. Jest to pierwszy długo działający (do 13–14 godz.) lek na bazie amfetaminy. Lecznicza dawka 100 mg LDX odpowiada 40 mg „czystej” amfetaminy. W 2015 r. w meta-analizie klinicznych badań medycznych wykazano, że amfetamina stosowana w niskich dawkach przez zdrowych dorosłych uczestników badań powodowała umiarkowaną poprawę utrzymania uwagi, poznawania (cognition), w tym pamięci roboczej, długoterminowej pamięci, motywacji²⁵. W ponad 100-letniej historii amfetaminy, od jej odkrycia i wyprodukowania, zebrano bardzo obszerne dane biologiczne, farmakologiczne, medyczne i toksykologiczne, które pozwalają precyzyjnie ocenić działanie tej substancji. Co istotne, w międzynarodowych badaniach, w tym w badaniach skandynawskich, wykonywano szereg testów u kierowców – ochotników, którzy w trakcie testu byli pod wpływem określonych dawek amfetaminy²⁶.

Dawki amfetaminy. Aktualnie akceptowany jest pogląd, że w przypadku amfetaminy i jej pochodnych nie ma precyzyjnej (np. liniowej) zależności dawka – efekt. Dlatego stężenia amfetaminy we krwi dzieli się na trzy zakresy: (a) dawka śmiertelna/z utratą przytomności („comatose-fatal”), (b) dawka toksyczna („toxic”), (c) dawka terapeutyczna („therapeutic”)²⁷. Ten trzeci zakres dawek terapeutycznych amfetaminy oceniany jest na 20–100 ng/ml krwi. W praktyce nie ma potrzeby zajmowania się dwoma zakresami dawek śmiertelnych i toksycznych, ponieważ wykryte u kierowców dawki amfetaminy mieszczą się zazwyczaj w zakresie dawek odurzających (rzędu np. 400–800 ng/ml ) lub w zakresie terapeutycznych stężeń amfetaminy jako leku (20–100 ng/ml). Warto dodać, że amfetamina jest metabolitem często nadużywanej metamfetaminy, oznacza się również proporcje amfetaminy do metamfetaminy we krwi. Proporcje te, w zakresie >3<10 sugerują, że doszło do użycia wyłącznie samej metamfetaminy²⁸.

Dawki toksyczne amfetaminy. Pokrótce warto przyjrzeć się wartościom dawek toksycznych u kierowców, którzy zginęli, prowadząc pod wpływem amfetaminy, lub zostali zatrzymani z powodu podejrzenia o prowadzenie pod wpływem środków odurzających. Wyniki analiz przedstawiane są w jednostkach mikrogramów (lub części miligrama) amfetaminy/litr krwi, albo podane w jednostkach nanogramów na mililitr krwi. Dla porównania dane przedstawiono w przeliczeniu na nanogramy/mililitr krwi (ng/ml): 1 miligram/ litr = 1 mikrogram/mililitr = 1000 nanogramów/mililitr; przykładowo: 100 nanogramów/mililitr = 0,1 mikrograma/mililitr = 0,1 miligrama/litr.