Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów i prokuratorów w Republice Bułgarii
Quis custodiet ipsos custodes?1
Przedmiotem niniejszego artykułu jest odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów w Bułgarii, a jego celem jest ogólne przybliżenie polskiemu czytelnikowi tej tematyki. Z tego powodu prezentacja jest bardzo zwięzła, zawiera wprowadzenie, trzy punkty i zakończenie. Sądownictwo w Bułgarii ma swoje osobliwości, więc pierwszy punkt opisuje jego skład i strukturę. Drugi punkt opisuje przepisy i przebieg postępowania dyscyplinarnego. Trzeci punkt opisuje przykładowe orzeczenia Najwyższej Rady Sądownictwa (NRS) i Najwyższego Sądu Administracyjnego (NSA). Artykuł zamyka podsumowanie. Ponieważ artykuł ma charakter informacyjny, nie postawiono w nim żadnych konkluzji, wszelkie wnioski pozostawia się polskim kolegom.
Uwagi wstępne
Niezawisłość sędziów i niezależność sądów jest jedną z głównych gwarancji trójpodziału władz w krajach uważanych za demokratyczne. Celem sądu jest wymierzanie sprawiedliwości, z równym uwzględnieniem praw wszystkich stron sporu i bez faworyzowania żadnej z nich2. Gwarantują to przepisy Konstytucji Republiki Bułgarii: „Cała władza sądownicza będzie sprawowana w imieniu ludu” oraz „Sądownictwo będzie niezależne”.
Jednak koncentracja tak dużej władzy może być mieczem obosiecznym. Sędziowie są ludźmi podlegającymi wszystkim możliwym emocjom i słabościom i czasami się mylą. Kiedy błędy te są poważne, wyraźna staje się potrzeba posiadania narzędzia do sankcjonowania ich zachowania, a środkiem powszechnie akceptowanym, przynajmniej w Europie, jest odpowiedzialność dyscyplinarna, którą sędziowie ponoszą w związku z naruszeniami popełnionymi podczas ich działalności sądowej.
Skład i struktura sądownictwa
Struktura sądownictwa została określona w Konstytucji, w której zgodnie z art. 117 ust. 2 wymiar sprawiedliwości obejmuje sędziów, asesorów sądowych, prokuratorów i sędziów śledczych. Dlatego bardziej właściwe jest używanie terminu „odpowiedzialność dyscyplinarna”, a nie „odpowiedzialność sędziów”.
Głównym organem władzy sądowniczej jest Najwyższa Rada Sądownictwa (NRS), która składa się z 25 członków. Z urzędu zasiadają w niej prezes Najwyższego Sądu Kasacyjnego, prezes Najwyższego Sądu Administracyjnego (NSA) i Prokurator Generalny. Zgodnie z art. 130a ust. 1 Konstytucji Najwyższa Rada Sądownictwa wykonuje swoje uprawnienia przez Zgromadzenie Plenarne, Kolegium sędziów i Kolegium prokuratorów. Jak stanowi ust. 2 Zgromadzenie plenarne składa się ze wszystkich członków Najwyższej Rady Sądownictwa. Wraz ze zmianą Konstytucji w 2015 r. NRS została podzielona na dwa kolegia w następujący sposób: zgodnie z art. 130a ust. 3 Kolegium sędziów Najwyższej Rady Sądownictwa składa się z 14 członków i obejmuje Prezesów Najwyższego Sądu Kasacyjnego i NSA, 6 członków wybieranych bezpośrednio przez sędziów i 6 członków wybieranych przez Zgromadzenie Narodowe. Stosownie do ust. 4 Kolegium prokuratorów Najwyższej Rady Sądownictwa składa się z 11 członków i obejmuje Prokuratora Generalnego3, 4 członków wybieranych bezpośrednio przez prokuratorów, 1 członka wybieranego bezpośrednio przez sędziów śledczych i 5 członków wybieranych przez Zgromadzenie Narodowe. W kontekście odpowiedzialności dyscyplinarnej należy zauważyć, że zgodnie z art. 130 a ust. 5 Konstytucji: „(…) Kolegia, które działają w ramach swojej zawodowej dziedziny, mają następujący zakres kompetencji: 3. nakładają sankcje dyscyplinarne w zakresie degradacji i złożenia z urzędu sędziów, prokuratorów, sędziów śledczych i prezesów organów sądowniczych”. Ważnym organem NRS jest Inspektorat, w skład którego wchodzi Główny Inspektor i 10 inspektorów4, którzy są bezpośrednio zaangażowani w wykrywanie naruszeń i mogą oni (obok innych podmiotów) inicjować wszczęcie postępowania dyscyplinarnego5.
Podsumowując, sądownictwo w Bułgarii składa się z trzech różnych rodzajów urzędników (sędziów). Kierowanie ważnymi sprawami należy do jednego organu – NRS. Jeśli chodzi o kwestię odpowiedzialności dyscyplinarnej, to decydują o tym różne Kolegia. Innymi słowy, sędziowie rozpoznają naruszenia popełnione przez sędziów, a prokuratorzy za naruszenia prokuratorów i sędziów śledczych.