Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów i prokuratorów w Republice Bułgarii

Uprawnienie odpowiedniej izby NRS do nałożenia surowszych sankcji w postępowaniu wiąże się z prawem osoby do powiadomienia o tym i jego/jej możliwości bycia wysłuchanym osobiście lub przedstawienia pisemnych wyjaśnień²⁰.

Postępowanie kończy się przyjęciem decyzji wymagającej większości nie mniejszej niż 8 głosów, mającej zastosowanie do Izby Sędziowskiej i nie mniejszej niż 6 głosów, mającej zastosowanie do Izby Prokuratorskiej, a decyzja Plenum NRS powinna być przyjmowana co najmniej 17-ma głosami członków. Decyzja ta podlega uzasadnieniu. W niektórych przypadkach uzasadnienie propozycji komisji dyscyplinarnej, a także wszelkie uwagi wyrażone przez członków odpowiedniej izby NRS lub plenum NRS, powinny być również traktowane jako uzasadnienie decyzji, w przypadku przyjęcia propozycji komisji dyscyplinarnej. Decyzja jest niezwłocznie przekazywana osobie, której dotyczy i wnioskodawcy zgodnie z procedurą ustanowioną w Kodeksie postępowania administracyjnego²¹. Komunikat określa również datę, od której sankcję uważa się za nałożoną.

Od decyzji przysługuje odwołanie stron w postępowaniu przed NSA w terminie 14 dni od zawiadomienia lub doręczenia postanowienia²². Postępowanie przed NSA jest dwuinstancyjne. Odwołania są rozpoznawane przez trzyosobowy skład Najwyższego Sądu Administracyjnego w ciągu 2 miesięcy od daty złożenia odwołania. Od orzeczenia składu trzyosobowego przysługuje odwołanie kasacyjne do pięcioosobowego składu Najwyższego Sądu Administracyjnego w terminie 14 dni od jego ogłoszenia. Skład pięciu sędziów rozpatruje sprawę w ciągu 2 miesięcy; od otrzymania odwołania kasacyjnego²³. Po wykonaniu decyzji jest ona publikowana na oficjalnej stronie internetowej NRS²⁴.

Należy zauważyć, że NRS określa zasady usuwania nałożonej sankcji po określonym terminie²⁵. Zwykle jest to rok od wydania decyzji, a w przypadku zwolnienia z funkcji Prezesa lub zastępcy – 3 lata. Przewidziana jest procedura wcześniejszego usuwania nałożonych sankcji²⁶.

Podsumowując, odpowiedzialność dyscyplinarna jest realizowana za pomocą skomplikowanej procedury, która jest szczegółowo opisana w USWS. Jest inicjowana przez określone organy, najczęściej przechodzi przez komisję dyscyplinarną, która formułuje wstępną decyzję. W następnym etapie decyzja ta nie jest wiążąca dla składu orzekającego o sankcji – najczęściej jest to odpowiednia izba NRS, która zasadniczo egzekwuje prawo. Decyzja w sprawie odpowiedzialności dyscyplinarnej podlega dwustopniowej apelacji sądowej. Przez cały czas postępowania zapewnione jest prawo osoby do osobistego i bezpośredniego uczestnictwa oraz możliwość ustanowienia pełnomocnika. Postępowanie jest poufne do czasu jego zakończenia.

Przykładowe dane związane z postępowaniami dyscyplinarnymi

Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów istnieje jako instrument prawny od momentu powstania nowoczesnego państwa bułgarskiego, od czasu uchwalenia ustawy o strukturze sądów z 25.5.1880 r. W różnych wersjach dotyczących sankcji, organów i procedur karnych²⁷. Po przyjęciu w 2007 r. obowiązującej USWS uregulowana tam kwestia odpowiedzialności dyscyplinarnej była mocno krytykowana, z uwagi na to, że pociąganie do odpowiedzialności dyscyplinarnej leżało w gestii całej NRS i prokuratorzy mogli brać udział w postępowaniach dyscyplinarnych prowadzonych przeciwko sędziom i odwrotnie. Zmiana Konstytucji, pociągnęła za sobą odpowiednią nowelizację USWS w 2016 r. Wyeliminowała ten stan, a krytyka ram regulacyjnych odpowiedzialności dyscyplinarnej stała się bezprzedmiotowa.

W okresie od 3.10.2012 r. do 14.4.2016 r. wszczęto 138 postępowań dyscyplinarnych, z czego 89 – na skutek wniosków o nałożenie sankcji dyscyplinarnych złożonych przez odpowiednich prezesów lub prezesów sądów wyższego ­stopnia. Na wniosek Inspektoratu wszczęto 23 postępowania dyscyplinarne, na wniosek członków NRS – 20, 4 zostało wszczęte przez Ministra Sprawiedliwości, a 2 przez Ministra Sprawiedliwości i Prezesa Najwyższego Sądu Kasacyjnego.

Osiemdziesiąt sześć postępowań dyscyplinarnych zostało zakończonych: 10 zakończyło się nałożeniem kary „nagany”, 16 – „zwróceniem uwagi”, 13 – obniżeniem podstawowego wynagrodzenia za pracę o 10–25% na okres od 6 miesięcy do 2 lat, 6 –obniżeniem rangi na okres od 1–3 lat, 5 – zwolnieniem z funkcji Prezesa lub zastępcy, 10 – złożeniem z urzędu z przyczyn dyscyplinarnych, a 3 postępowania zostały umorzone. Ukończone postępowania dyscyplinarne, w których NRS nie nałożyła sankcji dyscyplinarnych było 23. Z postępowań dyscyplinarnych zakończonych w tym okresie do NSA odwołano się od 43 decyzji NRS, z których 22 utrzymano w mocy, a 14 unieważniono.

W okresie od 14.4.2016 r. do 25.9.2017 r. Kolegium sędziów NRS zakończyło 22 sprawy dyscyplinarne, w tym 4 zakończone zostały karą „nagany”, 2 – zmniejszeniem podstawowego wynagrodzenia za pracę o 10–25% na okres 6 miesięcy do 2 lat, 2 – z obniżeniem rangi na okres od 6 miesięcy do roku, 2 postępowania dyscyplinarne zostały umorzone, a 9 zakończonych bez nałożenia sankcji dyscyplinarnych. Uchylono 9 decyzji kolegium sędziów do MSA, a 2 z nich się uprawomocniły. W 2018 r. wszczęto 10 postępowań dyscyplinarnych, z których 9 za przekroczenie terminów do podejmowania decyzji oraz ich uzasadnień, 7 zostało zamkniętych, z czego 4 zostały umorzone z powodu przekroczenia terminów (przedawnienia), a 2 są częściowo anulowane²⁸. W ­sumie w okresie 2013–2017 r. wszczęto 93 postępowania przed NSA, z których 12 dotyczy odwołań od nałożonej kary „złożenia z urzędu”, a jedna dotyczy odmowy nałożenia takiej sankcji. Powody nałożenia takich sankcji są różne: systematyczne nieprzestrzeganie terminów rozstrzygania spraw, rażące naruszenia związane z zarządzaniem sprawami, brak pisania uzasadnień i wydawania orzeczeń w sprawach przekraczających rozsądny termin (opóźnienie o 3 lata); postępowanie niezgodnie z zasadami Kodeksu Etyki (stworzenie niedziałającego systemu sądowego w społeczeństwie z powodu okrutnych działań sędziego), przyjmowanie łapówek, nieuregulowane kontakty i rozmowy z politykami w celu awansu zawodowego, awantury między sędziami w pracy, publikowanie stronniczych informacji politycznych, wysyłanie listów osobiście do lidera partii, korzystanie z urlopu bezpłatnego bez zgody przełożonego. Należy zauważyć, że w większości przypadków sankcje te zostały anulowane przez NSA z różnych powodów²⁹.

Kolegium sędziów w NRS podkreśla, że jednym z zagrożeń dla obiektywnej niezależności sędziego jest wszczynanie postępowań dyscyplinarnych jako forma nacisku – wzrost liczby bezpodstawnych postępowań dyscyplinarnych przeciwko sędziom (nieuzasadnione postępowanie dyscyplinarne mające na celu zniechęcenie sędziego do podejmowania niezależnych decyzji w wewnętrznym przekonaniu)³⁰. Dlatego to nie na przepisach prawa, ale raczej na jego stosowaniu skupia się krytyka. Idzie ona w szczególności na obecnym etapie, w kierunku braku jednolitej praktyki³¹. Aby przeciwdziałać tym problemom, NRS utworzyła elektroniczny rejestr postępowań dyscyplinarnych (niejawny), a także wydała dwa rozporządzenia: „Zasady działalności dyscyplinarnej NRS³²” i „Standardy prowadzenia postępowań dyscyplinarnych zgodnie z rozdziałem 16 USWS”.