Reforma postępowania cywilnego w świetle projektów Komisji Kodyfikacyjnej (Katowice, 21–22.10.2010 r.)

Mediacja w sprawach gospodarczych

Pierwszym tematem omawianym drugiego dnia konferencji było zagadnienie mediacji w sprawach gospodarczych. Po wprowadzeniu dr Katarzyny Grzybczyk z Katedry Prawa Cywilnego i Prawa Prywatnego Międzynarodowego WPiA Uniwersytetu Śląskiego, prezentację głównych zagadnień ztej tematyki oraz osiągnięć Ośrodka Mediacji Wydziału Prawa i Administracji UŚ przedstawił mediator izarazem dyrektor Ośrodka mgr Grzegorz Frączek.

Zmiana regulacji postępowania egzekucyjnego

Następnie prowadzenie konferencji przejął prof. Andrzej Marciniak (kierownik Katedry Postępowania Cywilnego II WPiA Uniwersytetu Łódzkiego), rozpoczynając panel poświęcony wybranym zagadnieniom dotyczącym zmian z zakresu postępowania egzekucyjnego.

Przygotowany przez Komisję Kodyfikacyjną projekt nowelizacji KPC z zakresu postępowania egzekucyjnego przedstawił prof. Feliks Zedler (kierownik Katedry Postępowania Cywilnego WPiA Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu, członek KKPC) wskazując, że przewiduje on aż 64 zmiany. Zmiany te mają różnorodny charakter. Przede wszystkim przewidują rozszerzenie uprawnień referendarza sądowego w postępowaniu egzekucyjnym przez przyznanie mu także uprawnień do orzekania w sprawie zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej oraz podejmowania wszelkich czynności w postępowaniu o wyjawienie majątku, z wyjątkiem stosowania środków przymusu oraz podniesienie wysokość grzywien, które mogą być nakładane przez komornika, a ponadto wprowadzenie przepisu, według którego wszelkie postanowienia komornika o ukaraniu grzywną mają podlegać wykonaniu w drodze egzekucji sądowej bez zaopatrywania ich w klauzule wykonalności. Istotne zmiany nastąpią także w przepisach regulujących wydanie nieruchomości lub statku albo opróżnienie pomieszczenia. Zdaniem prelegenta, dotychczasowe rozwiązania prawne bardzo silnie chroniły dłużników eksmitowanych z lokalu mieszkalnego. W większości wypadków egzekucja okazywała się w praktyce niemożliwa. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy jest wyłączenie możliwości prowadzenia eksmisji na podstawie tytułu wykonawczego skutecznego erga omnes i obowiązek dostarczenia eksmitowanemu tymczasowego pomieszczenia. Projektowane zmiany mają usunąć te przeszkody poprzez wprowadzenie możliwości prowadzenia eksmisji na podstawie tytułu wykonawczego, który będąc wystawiony na dłużnika, upoważnia także do prowadzenia egzekucji przeciwko bliskim dłużnika i innym osobom reprezentującym jego prawa wspólnie z dłużnikiem zamieszkującym. Kolejna ważna zmiana, zdaniem mówcy, to nowelizacja przepisów o środkach przymusu stosowanych w egzekucji świadczeń niepieniężnych. Przede wszystkim projekt przewiduje wprowadzenie obok dotychczasowych środków przymusu, takich jak grzywna orzekana w celu przymuszenia z zamianą na areszt, nowego środka przymusu wzorowanego na rozwiązaniach innych państw w postaci zasądzenia na rzecz wierzyciela określonej sumy pieniężnej (astreinte). Doświadczenie innych państw wskazuje, że jest to środek bardziej efektywny od grzywny i aresztu.

Sędzia Tomasz Zawiślak (Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia we Wrocławiu) rozpoczynając przedstawianie referatu opracowanego wspólnie z sędzią Darią Popłonyk (Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie) zgodził się z poglądem przedmówcy, że warunkiem powodzenia reformy sądowego postępowania egzekucyjnego jest uprzednie przeprowadzenie zmian w organizacji egzekucji sądowej i sądownictwa powszechnego, w tym m.in. wyodrębnienia wydziałów egzekucyjnych oraz powierzenie pewnych czynności zastrzeżonych dotychczas dla sędziów referendarzom sądowym. Zwrócił uwagę, że w projekcie przygotowanym przez KKPC zachowano zasadę, iż skargę wnosi się bezpośrednio do sądu. Tymczasem wniesienie skargi za pośrednictwem komornika dawałoby mu możliwość jej uwzględnienia. Natomiast w razie nieuwzględnienia skargi komornik sporządzałby uzasadnienie zaskarżonej czynności lub przyczyn jej zaniechania, a następnie przekazywał akta sądowi. Krytycznie ocenił także instytucję kontroli z urzędu przez sąd wszelkich czynności podejmowanych przez komornika w toku egzekucji, przy okazji rozpoznawania skargi na konkretną czynność. Omawiając zagadnienie postępowania klauzulowego prelegent postulował wprowadzenie regulacji ustawowej polegającej na doręczaniu wierzycielowi wraz z tytułem wykonawczym dodatkowego odpisu postanowienia o nadaniu konstytutywnej klauzuli wykonalności, z przeznaczeniem dla dłużnika. W dalszej części wystąpienia poddał w wątpliwość poszerzenie w projekcie wykonalności tytułu wykonawczego zobowiązującego do wydania rzeczy lub opróżnienia lokalu na osoby, które uzyskały władanie nad nieruchomością lub pomieszczeniem po wszczęciu postępowania, w którym wydano tytuł egzekucyjny. Za niecierpiące zwłoki uznał także zmiany w zakresie wyjawienia majątku, instytucji anachronicznej w obecnym kształcie. Opowiedział się za powiązaniem jej z poszukiwaniem majątku dłużnika przez komornika. Modyfikacje w tym zakresie zaproponowane przez KKPC określił jako niewystarczające.

Na zakończenie panelu głos zabrał prof. Andrzej Marciniak, który przedstawił zarys historycznego kształtowania się właściwości funkcjonalnej komornika wskazując, że przyjęty wKodeksie postępowania cywilnego i obowiązujący obecnie model właściwości funkcjonalnej organów egzekucyjnych wsprawach cywilnych nie odpowiada aktualnej pozycji ustrojowo-organizacyjnej instytucji komornika sądowego, która wostatnich latach została zasadniczo wzmocniona wustawie z 29.8.1997r. o komornikach sądowych i egzekucji3. Jego zdaniem, tym trafnym ipożądanym nowym rozwiązaniom nie towarzyszyły jednak żadne istotne zmiany co do właściwości funkcjonalnej organów egzekucyjnych wsprawach cywilnych, zmierzające zwłaszcza do poszerzenia sfery kompetencyjnej komornika sądowego. Obowiązujące wtym zakresie rozwiązania ustawowe pochodzą wzasadzie z 1932 r., zpewnymi dość istotnymi modyfikacjami wprowadzonymi w1965 r. Dlatego według mówcy zasadnicze zmiany prawa egzekucyjnego powinny wnajbliższych latach zmierzać wkierunku dostosowania właściwości funkcjonalnej komornika sądowego do jego samodzielności ustrojowo-organizacyjnej. Może to nastąpić tylko przez poszerzenie uprawnień egzekucyjnych komornika kosztem uprawnień egzekucyjnych sądu rejonowego, którego zasadnicza rola – poza wykonywaniem czynności egzekucyjnych o najwyższym ciężarze gatunkowym – powinna sprowadzać się do funkcji kontrolnych nad czynnościami egzekucyjnymi komornika w ramach tzw. nadzoru judykacyjnego.