Reforma postępowania cywilnego w świetle projektów Komisji Kodyfikacyjnej (Katowice, 21–22.10.2010 r.)
Potrzeba zmiany regulacji środków zaskarżenia w postępowaniu cywilnym
Ostatni panel, poświęcony potrzebie zmiany regulacji środków zaskarżenia w postępowaniu cywilnym, poprowadził prof. Andrzej Oklejak (Kierownik Zakładu Postępowania Cywilnego WPiA Uniwersytetu Jagiellońskiego). Jako pierwszy głos zabrał sędzia Sądu Najwyższego prof. Tadeusz Wiśniewski (członek KKPC, kierownik Katedry Procedury Cywilnej i Prawa Własności Intelektualnej Kolegium Prawa Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie). Na wstępie wskazał na kilka niedoskonałości obowiązującego stanu prawnego, które Komisja Kodyfikacyjna starała się usunąć. Poruszając problematykę apelacji referent szczególną uwagę poświęcił zagadnieniu uchylania zaskarżonego wyroku do ponownego rozpoznania z powodu nierozpoznania przez sąd I instancji istoty sprawy. Komisja Kodyfikacyjna mając na względzie okoliczność, że zasadniczym celem postępowania apelacyjnego jest ponowne i wszechstronne wyjaśnienie sprawy z punktu widzenia prawa i faktów, opracowała propozycję, zgodnie z którą na orzeczenie sądu II instancji o przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania ma przysługiwać zażalenie do SN. Zdaniem prelegenta, tego rodzaju uregulowanie sprzyja przyspieszeniu postępowania cywilnego. Nie zgodził się z krytykami tego rozwiązania podnoszącymi, że rozwiązanie takie oznacza pozbawienie stron jednej instancji. De lege ferenda opowiedział się także za wprowadzeniem instytucji apelacji wzajemnej, co zwiększy kontradyktoryjność procesu oraz dopuszczalność zaskarżenia samego uzasadnienia wyroku. Wskazał wreszcie na potrzebę udoskonalenia ułomnej dzisiaj instytucji skargi o stwierdzenie niezgodności prawomocnego orzeczenia z prawem. Jest pożądane, aby w sprawach tych w normalnym procesowym porządku rzeczy, jeszcze przed rozpoczęciem postępowania dowodowego ukierunkowanego na ustalenie wysokości szkody, wykształciła się praktyka wydawania wyroków wstępnych wtych sytuacjach, w których sąd I instancji miałby zamiar powództwo uwzględnić. Z tych względów postulować należy wprowadzenie do KPC rozwiązania zakładającego obligatoryjność wydawania wyroków wstępnych w opisanej sytuacji. Przechodząc do problematyki zażaleń przedstawił propozycję Komisji Kodyfikacyjnej wprowadzenia tzw. instancji poziomej, czyli rozpoznawania zażalenia przez inny skład tego samego sądu, który wydał zaskarżone postanowienie.
Sędzia dr Janusz Kaspryszyn (Sąd Okręgowy we Wrocławiu, Katedra Prawa Gospodarczego Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu), swoje wystąpienie rozpoczął od ogólnej uwagi, że proponowane przez Komisję Kodyfikacyjną zmiany KPC należy ocenić pozytywnie. Zespół Prawa Cywilnego SSP „Iustitia” dostrzega jednak mogące wyniknąć z nowelizacji zagrożenia. Zauważa też możliwość dokonania zmian dalej idących, które przyczyniłyby się do usprawnienia postępowania. Jedyną zmianą zawartą w projekcie nowelizacji KPC, którą Zespół ocenił, co do zasady, krytycznie, jest zapis, by termin do wniesienia apelacji był zachowany także wtedy, gdy przed jego upływem strona wniosła ją do sądu II instancji. Zmiana ta narusza wieloletnią, utrwaloną konwencję, która nie budziła żadnych wątpliwości, a w praktyce była stosowana przez sądy w sposób spójny i konsekwentny. Prelegent przychylnie odniósł się do propozycji, by zażalenie do SN przysługiwało także w wypadku uchylenia przez sąd II instancji wyroku sądu I instancji i przekazania mu sprawy do ponownego rozpoznania. Zaznaczył jednak, że zastrzeżenia budzi zakres przedmiotowy proponowanej zmiany oraz dobór środka zaskarżenia. Postulował, by kontrolę wyroków uchylających wyroki I instancji ograniczyć do orzeczeń zaskarżalnych skargą kasacyjną. Ponadto, rozważyć należałoby zmianę wybranego środka zaskarżenia iw miejsce zażalenia wprowadzić właśnie skargę kasacyjną. Pozytywnie także ocenił projekt zmian w zakresie instytucji zażalenia poziomego argumentując, że pozwoli to na wyeliminowanie przenoszenia spraw mniej istotnych na wyższy poziom w strukturze sądów. Referent zaproponował także dalsze zmiany KPC w tym m.in. poszerzenie zakresu spraw, w których zażalenie byłoby rozpoznawane w składzie jednoosobowym oraz rezygnację z uzasadniania z urzędu orzeczeń oddalających zażalenie lub zmieniających postanowienie.
Na zakończenie konferencji referat „Dalsze zmiany czy nowy kodeks postępowania cywilnego?”wygłosił prof. Tadeusz Ereciński. Na wstępie prelegent wskazał, że zakres zmian, które dotychczas wprowadzono do KPC jest ogromny, aplanowane są kolejne poważne nowelizacje. Nawet po ich przeprowadzeniu nie można jednak będzie stwierdzić, że proces reformowania polskiego postępowania cywilnego został zakończony. Kolejne zasadnicze zmiany wymuszają konstytucjonalizacja i europeizacja prawa procesowego cywilnego oraz upowszechnienie elektronicznych technik informatycznych. Dalsze nowelizacje KPC z 1964r. nie uczynią jednak z tego aktu zbioru norm procesowych adekwatnych do wyzwań współczesnego czasu. Dlatego zdaniem prof. T. Erecińskiego, przygotowanie nowego Kodeksu postępowania cywilnego, którego przepisy byłyby nowoczesne i efektywne, jest tyleż konieczne, co trudne, ze względu na liczne zewnętrzne uwarunkowania. W dalszej części wystąpienia mówca przedstawił najważniejsze założenia nowego Kodeksu postępowania cywilnego.
Dzięki oryginalnej formule, aktualności poruszanych zagadnień oraz ich doniosłości dla praktyki wymiaru sprawiedliwości, konferencja w zgodnej opinii uczestników była niezwykle interesująca. Stała się też okazją do cennej wymiany doświadczeń i poglądów przedstawicieli różnych środowisk prawniczych.
Tomasz Marczyński – autor jest zastępcą przewodniczącego III Wydziału Rodzinnego i Nieletnich Sądu Rejonowego w Bełchatowie, członkiem zarządu głównego SSP „Iustitia”.
1Dalej jako: KKPC.
2Projekt z 4.11.2009 r. ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, ostatnia wersja projektu dostępna na: www.ms.gov.pl; dalej jako: projekt.
3T. jedn.: Dz.U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1191 ze zm.