- Prawo ustrojowe
- Artykuł pochodzi z numeru IUSTITIA 4(52)/2023, dodano 20 maja 2024.
Sądy i sędziowie w poszukiwaniu gospodarza. Uwagi na tle projektu ustawy o KRS przedstawionego przez SSP Iustitia w grudniu 2023 r.
Niezależnie od tego, czy koncepcja zarządzania przez KRS wymiarem sprawiedliwości zaproponowana przez Iustitię zostanie zaakceptowana i przejęta przez legislatora, na pewno będzie ważnym punktem odniesienia w dalszych debatach, w tym w pracach nowej Komisji Kodyfikacyjnej Ustroju Sądownictwa i Prokuratury, powołanej przez Ministra Sprawiedliwości (zwłaszcza, że przewodniczącym Komisji został prof. Krystian Markiewicz, prezes Iustitii i promotor omawianych projektów)69. Ważne jest jednak, by w pracach koncepcyjnych i legislacyjnych sięgnięto dalej, zarówno do licznych standardów soft law, do których Iustitia się w części już odwołuje70 (głównie prace i standardy wypracowane przez CCJE71 oraz ENCJ72), jak i do bogatej literatury z dziedziny nauk prawnych i nauk politycznych dotyczącej zarządzania sądownictwem i roli rad sądownictwa w tej mierze, a także do dorobku nauk o zarządzaniu organizacjami i zarzadzaniu sferą publiczną.73 Poza tym taka zmiana zarządzania organizacją zatrudniającą kilkadziesiąt tysięcy osób (ok. 10 tysięcy sędziów plus pracownicy sądów) wymaga podejścia stopniowego, przeprowadzania profesjonalnych symulacji, testowania rozwiązań, być może także projektów pilotażowych.
Projekt Iustitii zawiera szereg interesujących rozwiązań związanych z dodatkową rolą przewidzianą dla Rady, które, jeśli wprowadzone, niezależnie od przyjętej formuły zarządzania sądami, oceniam pozytywnie, jako wychodzące naprzeciw formułowanym od lat oczekiwaniom. Projekt proponuje np.74 podstawowe standardy jakim powinny odpowiadać działania Rady: dbanie o wysoką jakość wymiaru sprawiedliwości, efektywność, transparentność, oraz informowanie społeczeństwa o działalności sądownictwa (art. 3). Rada miałaby zajmować się opracowywaniem propozycji rozwiązań dotyczących zarządzania sądownictwem i przedstawiać je właściwym organom (art. 7.6), analizować rozmieszczenie sędziów i pracowników w sądach, określać pensum orzecznicze sędziów sądów powszechnych (art. 8.9), stworzyć system ważenia spraw, oraz monitorować i ewaluować działalność sądów (art. 7.11–7.13).
Wśród nowych propozycji na uwagę zasługuje także podkreślenie ‘społecznej odpowiedzialności sądownictwa’75, roli prowadzenia działalności edukacyjnej i popularyzatorskiej (art. 7.16) oraz opracowywanie i promowanie dobrych praktyk (art. 7.15). Propozycje te nawiązują do wielokrotnie formułowanych postulatów76. Podobnie jest z formułowaną wcześniej propozycją utworzenia stanowiska rzecznika prasowego sędziów, innego niż rzecznik instytucji jaką jest KRS. Takiego rzecznika, głosu sędziów na poziomie kraju, partnera do rozmów o problemach trzeciej władzy, wyraźnie brakuje.77
Wnioski
Inicjatywę opracowania przez Iustitię projektu ustawy o KRS oceniam pozytywnie. Niezależnie od trwających latami debat na temat potrzeby nowej regulacji jest to jedyny kompleksowy projekt przygotowany przez stronę społeczną. Nie ogranicza się on (tak jak projekt MS) do rozwiązania spraw najpilniejszych, wynikających z potrzeby wykonania wyroków sądów i przywrócenia stanu zgodnego z Konstytucją, ale proponuje całościowe rozwiązania78.
Podstawowa ustrojowa nowość proponowanych rozwiązań dotyczy przekazania KRS kompetencji do zarządzania wymiarem sprawiedliwości, a tym samym odpolitycznienia wymiaru sprawiedliwości i wzmocnienia niezależności sądów. Projekt ustawy jest zatem ważnym głosem, który, miejmy nadzieję, pobudzi poważną dyskusję na temat docelowego modelu zarządzania sądami.
Warte podkreślenia jest to, że w swoim projekcie pod hasłami społecznej odpowiedzialności sądów, demokratyzacji, czy transparentności, Iustitia proponuje szereg ważnych rozwiązań postulowanych wcześniej przez środowiska obywatelskie. Dotyczy to, m.in., idei Rady Społecznej i udziału osób spoza sądów w zarządzaniu wymiarem sprawiedliwości i w pracach KRS, dotyczy roli transparentności działań, edukacji i informowania o sądach i ich pracy (m.in. poprzez nową instytucję – rzecznika prasowego sądownictwa). To otwarcie środowiska sędziowskiego, będące swego rodzaju kontynuacją zbliżenia jakie nastąpiło pomiędzy sędziami a obywatelami w czasie obrony sędziowskiej niezależności w latach 2017-2023 warte jest dostrzeżenia i docenienia.
Konkludując, głos Iustitii wyrażony w omawianym projekcie jest istotny i powinien stać się przedmiotem poważnej i szczegółowej debaty w ramach prac reformatorskich podejmowanych obecnie przez organy władzy. Debaty uwzględniającej podejście interdyscyplinarne, opartej na wiedzy, danych, i badaniach empirycznych.
Courts and judges in search of a host. Comments on the bill on the National Judicial Council presented by the Iustitia Association in December 2023
One of the conditions for the restoration of the rule of law in Poland AD 2024 is the restitution of an independent National Council of the Judiciary. The draft amendments were developed by the Association of Polish Judges ‚Iustitia’ and the Ministry of Justice. They concern: a/ ending the operations of the so-called ‚neo-KRS’ and restoring the Council with a selection process that aligns with the constitution and ensures the independence of this body; b/ establishing a consultative Social Council next to the NCJ; c/ ‚Iustitia’s’ proposal to abandon the current model of administrative supervision of the judiciary by the Minister of Justice and to expand the powers of the NCJ as a future governing body of the courts.
In the article, employing doctrinal interpretation and the ethnographic method, the author, a former member of the NCJ, critically examines specific proposals regarding: the election of judicial members of the NCJ; the creation, composition, and powers of the Social Council; the model of judicial governance; the accountability of the judiciary; and the transparency of the NCJ’s activities. On one hand, many proposals address the frequently expressed demands for the democratization of the judiciary, its transparency, and the implementation of social oversight. On the other hand, some proposed solutions, such as the composition and powers of the Social Council and the accountability of the NCJ as a governing body of the judiciary, are underdeveloped and call for further research and debates. Thus, these proposals pave the way for a significant discussion on the future of the Polish judiciary, which should be pursued in a broader context, with a leading participation of the new Codification Commission for the Judicial and Prosecutorial System recently appointed by the Minister of Justice.
Key words: judicial council, judicial governance, judicial self-governance, national judicial administration, non-judges in judicial councils, judicial accountability, judicial transparency